Արցախյան ազատամարտ: Գրիգորի Ավետիսյան

Հրանտ Ավետիսյան: Մենք` Կարմիր գյուղացիներս, Արցախյան ազատամարտին մասնակցել ենք Շոշի ջոկատի կազմում` Ագոյի` Արգամ Հարությունյանի հրամանատարությամբ: Երբ Ագոն տեղափոխվեց Աշոտ-Բեկորի ջոկատը, եղբորս` Գրիգորի Ավետիսյանին, առաջարկեցին ստանձնել ջոկատի հրամանատարությունը, բայց նա հրաժարվեց: Փոքրամարմին էր ու տարիքով ամենափոքրը, բայց հեղինակություն էր, իր մարդկային հատկանիշների շնորհիվ բոլորի կողմից սիրված ու հարգված էր: 20 տարեկանից զինվորագրվել է մեր պայքարին, 1993թ. հուլիսի 6-ին` 23 տարեկանում զոհվել: Այդ օրը` հուլիսի 6-ին գյուղում հարսանիք էր: Առավոտյան Գիրոն եկել մասնակցել էր հարսանիքին, երեկոյան վերադարձել տղաների մոտ: Նույն օրվա երեկոյան զոհվեց Աղդամի մատույցներում, տանկի արկից, գլխից էր վիրավորումը, փրկություն չկար: Հուլիսի 9-ին էլ մյուս ընկերոջ` Արմեն Համբարձումյանի ծնունդն էր: Գիրոն խոստացել էր գալ ու անձամբ գառը մորթել:

Արմեն Համբարձումյան: Պատերազմի տարիներին էլ կյանքն իր հունով էր ընթանում: Մի տեսակ սովորել էինք այդ կյանքին: Կյանքը պայքար էր, պայքարելը` կյանք: Որախության ժամին ուրախանում էինք, տխրության ժամին` տխրում: Հարսանիք ու կնունք էինք անում, ծննդյան քեֆեր անում, մի խոսքով ապրում էինք, եթե կուզեք իմանալ, հիմիկվանից էլ լավ էինք ապրում: Հուլիսի 6-ին մեր ընկերոջ հարսանիքին էինք, երբ Գիրոն ինձ պատվիրեց չոր փայտի հոգս անել: Ասում էր` ծննդիս խորովածն ինքն է անելու: Ծննդյանս քեֆն այդպես էլ չեկավ, ավելին, այդ օրից ի վեր` ահա 23 տարի է, ես ծննդյանս օրը չեմ նշում: Ամբողջ գյուղը գիտի` բաժակ չենք բարձրացնում, կենաց չենք հնչեցնում… Գիրոյի հետ մենք մանկության ընկերներ ենք: Մի ամբողջ կյանք ենք միասին անց կացրել: Մանկապարտեզ, դպրոց, բանակ ու պատերազմ… ամբողջը միասին` կողք-կողքի, ուս-ուսի…

Գիրոն ուրիշ տղա էր: Ջիննի տեղանքում էինք: Մի թուրք էր վիրավորել ու բերել թիկունք, ուզում էր, որ բուժենք, որպեսզի հետագայում փոխանակենք հայի հետ: Բայց էս թուրքի վերքերը ծանր էին, որոշ ժամանակ անց` մեռավ: Երբ տղաները փոս կտրեցին, որ էս թուրքին հողին հանձնեն, Գիրոն գնում, ծաղիկներ է քաղում ու դնում էս թուրքի հողաթմբին: Չնայած, որ ինքն էր կռվի ժամանակ վիրավորել ու գերի վերցրել, ասում էր` սա էլ մարդ է, իր բաժին ծաղիկը թող ստանա: Գիրոյի մեջ մարդասիրությունը ավելի էր թշնամանքից…

Աղբուլաղ գյուղում էինք: Քռասնիի ջոկատի տղաները խոզի միս էին բերել: Մենք այդ ժամանակ չաղալի միս չէինք ուտում, չնայած որ անտառները լիքն էին: Քռասնիի ջոկատից մի տղա կար, ասում է` սիրտս չաղալի միս է ուզում: Մենք էլ թե` կփոխե՞ս խոզի մսի հետ: Ասաց` հա: Շուտով մի չաղալ որսացինք, տարանք փոխեցինք խոզի մսի հետ ու էսպես զրույցի մեջ ասացինք, որ մենք չաղալի միս, ընդհանրապես չենք ուտում: Հաջորդ օրը քռասնեցի տղաները մեզ «ղոնաղ արին» իրենց վրանը, ասացին` խոզի մսով ձեզ պատիվ ենք տալու: Գնացինք, երկրորդ բաժակից հետո խորովածը բերին: Նայում եմ` ոնց որ խոզ լինի, ուտում եմ` օտար համ կա մեջը: Ասում եմ` Գիրո, սրանք մեզ խաբում են, սա հաստատ չաղալ է: Ինչքան անում եմ` Գիրոն չի հավատում: Այդպես մի լավ քեֆ ենք անում, ասում-խոսում-ուրախանում, վերջում էլ, մեր քռասնեցի ընկերները մեզ վրա մի լավ ծիծաղում են, թե` էլ չասեք, թե դուք չաղալի միս չեք ուտում….

Վազգենաշեն գյուղի ազատագրումից հետո նկատեցինք, որ գյուղում մի ԿԱՄԱԶ կա, Գիրոն ու մեր ջոկատի Սամվելը գնացին այն բերելու: ԿԱՄԱԶ-ը ավարով լիքն էր` ինչ ասես մեջը կար` ուտելիքից սկսած մինչև վառելիք: Երկուսով նստում են մեքենան, որ բերեն: Ճանապարհին Գիրոն իջնում է մեքենայից, ասում է գնամ` հավ-հնդկահավ բռնեմ, բերեմ տղաների համար: Բայց ճանապարհն ականապատված էր: 5-10 րոպե անց` պայթյուն է որոտում: Մեքենայի մեջ եղած վառելիքն ու զինամթերքը այն օդ են բարձրացնում: Ինչքան էլ փորձեմ, չեմ կարող բառերով բացատրել, թե ինչ էր այդ պայթյունը մեզ համար, այն զգացողությունը, երբ ոտ ու ձեռդ թուլանում է, ուղեղդ` մթագնում… Սառը քրտինքով պատված` վազեցինք պայթյունի ուղղությամբ: Մեքենայից բան չէր մնացել, քիչ հեռու ` թփուտներում գտա Սամվելին, բայց Գիրոն չկար… Հետո իմացանք, թե ինչպես երջանիկ պատահականությամբ նա դուրս էր եկել մեքենայից: Դա նրա երկրորդ ծնունդն էր: Սամվելի վիճակն, իհարկե, ծանր էր: Նա ամբողջովին այրվել էր: Նրան ՈՒԱԶ-ով հոսպիտալ տեղափոխեցինք, այնուհետև` Երևան: Չնայած ծանր վերքերին ու խոր այրվածքներին` նրա կյանքը փրկվեց, բայց այդ ամենից հետո` սրտի հիվանդություն ստացավ…

Հրանտ Ավետիսյան: Պատերազմին մեր գյուղը երկու զոհ է տվել, որից մեկն իմ եղբայրն էր: Մեր գյուղն այժմ նրա անունն է կրում: Եղբորս հուղարկավորության ժամանակ մարտական ընկերներն առանց բահերի, շտիկ-նոժերով են փոսը փորել: Չեն թողել, որ բարեկամ կամ հարազատ մոտենա: Միայն իրենք` ընկերներով: Նրա գերեզմանն ուխտատեղի է:

Մարտական ընկերների խնդրանք-պահանջով` Գիրոյի մարմինն ամփոփվել է մեր գյուղի Եղեռնի զոհերի հուշարձանի մոտ, հետագայում այնտեղ Արցախյան պատերազմի հերոսներին նվիրված հուշաքարն էլ ավելացավ: Ուրիշ տղա էր Գիրոն: Ինձ պես չէր, ավելի քաջ էր, ավելի ուժեղ, ավելի լավը, ավելի…

…Ամիսներ առաջ մեր ընտանիքում նոր Գիրո ծնվեց: 51 տարեկան հասակում ես որդի ունեցա, ով հերոս եղբորս անունը կրելու պատիվն ունի…

Յուլիա ՎԱՆՅԱՆ

 

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում