Ծանր մետաղներով հագեցած ոռոգման ջուրն ու Սևանի էկոհամակարգի վերականգնման հույսը

Ծանր մետաղներով հագեցած ոռոգման ջուրն ու Սևանի էկոհամակարգի վերականգնման հույսը

Մետաղակլան բույսերի փնտրտուքում

Հանքի շահագործումից հետո նրանում առկա մետաղների համար սկսվում է կյանքի նոր` վերգետնյա շրջանը, որով էլ տրվում է շրջակա միջավայրի աղտոտման մեկնարկը: Շղթայական ճանապարհով այդ մետաղներն, ի վերջո, հասնում են մարդու օրգանիզմ: Այդ առումով ՀՀ ամենախոցելի համարվող մարզերում` Սյունիքում և Լոռիում, որտեղ տեղակայված են հիմնական շահագործվող հանքերը, ԳԱԱ կենդանաբանության և հիդրոէկոլոգիայի գիտական կենտրոնի ավագ գիտաշխատող Գոռ Գևորգյանը` գործընկերների հետ ուսումնասիրում է շղթայի կարևոր օղակներից մեկի` ջրային ռեսուրսների վիճակը. «Հանքարդյունաբերական շրջանների ջրային էկոհամակարգերում ծանր մետաղների առկայությունը գերազանցում է թույլատրելի սահմանը: Դա ազդում է ինչպես գետային համակարգի կենսաբազմազանության, այնպես էլ մարդկանց առողջության վրա` անուղղակի ճանապարհով»: Բանն այն է, որ ոռոգման նպատակով օգտագործվող ջրից ծանր մետաղներն անցնում են հողին, հողից` բույսերին, վերջիններից էլ` մարդուն»:

Կենսաբանորեն կայուն, այսինքն` ժամանակի ընթացքում չքայքայվող նյութերը, կուտակվելով մարդու օրգանիզմում կարող են ունենալ ինչպես քաղցկեղածին, այնպես էլ բազմաթիվ այլ ազդեցություններ: Թեկուզ որոշ չափով դրանից խուսափել կհաջողվեր, եթե Հայաստանում ևս, ինչպես եվրոպական տարբեր երկրներում, լինեին կենսաբանական մաքրման կայաններ: «Ոռոգման գետային համակարգն` իր կենդանական աշխարհով հանդերձ, վտանգի տակ է: Հայաստանում չկան ծանր մետաղները ջրից հեռացնելու մեխանիզմներ: Աշխարհում կան կենսաբանական մաքրման տարբեր եղանակներ. մշակում են ջրային օրգանիզմ, որի միջով ջուրն անցնելով` մաքրվում է, այսինքն` մետաղները կուտակվում են դրա մեջ, որից հետո այն որևէ տեղ թաղվում է: Այն տարածքներում էլ, որտեղ աղտոտված է հողը, աճեցնում են բույսեր, որոնք մետաղները կլանելու ուժեղ հատկություն ունեն, հետո դրանք չեզոքացվում են: Մեր գիտական խմբի որոշ անդամներ Գերմանիայում նմանատիպ աշխատանքներ են կատարել»,-ասում է երիտասարդ գիտնականը:

/disc/15-05-17/4db58f03548642e6d8a10f4bc8a52a2e.jpg

Հայաստանում այդ պրակտիկան չի կիրառվում մի պարզ պատճառով` թանկ է, բայց գիտական մակարդակով աշխատանք` ուսումնասիրություններ, արվում են: Մասնավորապես ԵՊՀ-ում փորձում են գտնել ծանր մետաղները կլանող և համեմատաբար մատչելի բույս, որի օգնությամբ հնարավոր կլինի մաքրել ՀՀ աղտոտված հողերը: Թե երբ Հայաստանում կիրառելի կդառնա հողերի մաքրման հիշյալ կամ որևէ այլ եղանակ, Գոռ Գևորգյանը դժվարանում է պատասխանել, բայց խիստ անհրաժեշտություն է տեսնում. «Մեր ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ ծանր մետաղներով աղտոտված հողերը երեխաների վրա ավելի մեծ ազդեցություն են գործում: Նրանք ռիսկային խումբ են, քանի որ հողի հետ նրանց անմիջական շփումը սահմանափակելը դժվար է. դրսում խաղալու ընթացքում և´ շնչում են աղտոտված հողի փոշին, և´ մաշկի միջոցով են կլանում»: Այս եղանակներով, ինչպես նաև ձկների միջոցով, որոնց մաշկը ևս կլանում է մետաղները, վտանգավոր նյութերը կենդանի օրգանիզմ են անցնում նաև ջրից:

Սևանա լիճը` գետերի աղտոտված ջրերի հավաքատեղի

Երիտասարդ գիտնականը հանքարդյունահանման հետևանքով առաջացած աղտոտման հետ համեմատելի չի համարում կենցաղային գործունեությամբ պայմանավորված աղտոտումը: Օրգանական աղտոտվածության ոչ այնքան մտահոգիչ լինելն ունի իր բացատրությունը. «Մետաղների, պեստիցիդների համեմատ` թե´չափաբաժնով, թե´ ազդեցության աստիճանով, կենցաղային աղտոտվածությունը փոքր է: Բացի այդ, օրգանական աղտոտիչը ճեղքվելով` վերածվում է սննդանյութի ` ազոտի և ֆոսֆորի»,-բացատրում է Գոռը:

Ըստ ամենայնի` կենցաղային աղտոտումից խուսափելն այնքան էլ բարդ ու անիրատեսական չէ. խնդիրը շարքից դուրս եկած կոյուղատար համակարգերն են, որոնք, երիտասարդ կենսաբանի խոսքով, առավել շատ են գյուղական բնակավայրերում: «Հավաքիչներ (կոլեկտորներ) չկան կամ էլ, որպես այդպիսին, հանդիսանում են գետային համակարգերը: Այս պարագայում գոնե կենսաբանական կայաններ են պետք, որոնք Հայաստանում բացակայում են, իսկ մեխանիկականները չեն կարող մանր մասնիկներն ու, առավելևս, լուծված վտանգավոր նյութերը հանել ջրից: Դեռ լավ է` մեր գետերը լեռնային արագահոս են, ինչն արագացնում է նրանց ինքնամաքրումը»:

/disc/15-05-17/a2a947cb8ec1a3b4d151152dd6c29b25.jpg

Հենց տարբեր գյուղական ու քաղաքային բնակավայրերով հոսող և հավաքիչների դեր կատարող գետերն են Սևանա լճի աղտոտման հիմնական «մեղավորները»: Լիճ թափվող գետերն իրենց հետ բերում են բազմաթիվ` հիմնականում օրգանական աղտոտիչներ, որն, այսպես թե այնպես, ազդում է լճի` առանց այն էլ փոփոխված էկոհամակարգի վրա: «Սևանի ավազանի մակարդակի իջեցման արդյունքում խախտվել էր էկոհամակարգը, ձկնային պաշարները նվազել էին, հիմա մոտ 3 մետր բարձրացվել է: Դրա հետևանքով ևս խնդիրներ առաջացան. հաշվի չէին առել, որ շրջակա անտառները կանցնեն ջրի տակ: Խնդիրն առաջ եկավ` նոր միայն սկսեցին անտառները մաքրել»,- ասում է Գոռ Գևորգյանը: Լճի պահպանության առումով շատ կարևոր մի ծրագիր են պատրաստվում իրականացնել հայ և գերմանացի մասնագետները` համատեղ: Գերմանական կողմի ֆինանսավորմամբ կմշակվի Սևանի կառավարման մոդել, որը հնարավորություն կտա վերականգնել լճի էկոհամակարգն ու վերահսկել այն:

Եթե մակերևութային ջրերի դեպքում մտահոգիչը աղտոտվածությունն է, ապա ստորգետնյա ջրային պաշարներին սպառնում է ծավալների նվազումը: «Հայաստանում ստորգետնյա ջրերի քանակը հաշվարկված չէ, ինչը լուրջ խնդիր է: Եվ այսօր Արարատյան դաշտավայրում խմելու ջրի նվազման սպառնալիք կա` կապված ձկնաբուծության զարգացման հետ»,- ասում է Գոռ Գևորգյանը` հույս հայտնելով, որ վերջին տարիներին ձկնաբուծարաններում ներդրված փակ համակարգը, որի դեպքում նույն ջուրը մաքրվում և կրկին օգտագործվում է, կդանդաղեցնի խմելու ջրի պաշարների նվազման տեմպերը:

Լիլիթ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում