Հայկական դիրքերից մինչև Այսրկովկասի զարկերակ

Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարության մշակած պլանները, այն է՝ Արցախի պետական սահմանի տարբեր ուղղություններով ու մինչ այդ չկիրառված տարբեր զինատեսակներով արագ հարձակում գործելու միջոցով փորձել հասնել հաջողության, ձախողվեցին: Ադրբեջանի ղեկավարությունը լավագույնս կանխազգաց, որ շարունակվող ռազմական բախումները դառնալու են հեռուն գնացող գործընթացների սկիզբը և բերելու են Այսրկովկասյան տարածաշրջանում ուժերի նոր վերադասավորումների:

Բոլորի, այդ թվում՝ Ադրբեջանի ղեկավարի համար այլևս պարզորոշ է, որ արցախյան կողմը, հակառակորդի ամենածայրահեղ արկածախնդրություններն ապագայում չեզոքացնելու և խաղաղ ազգանբնակչությանը նման վտանգներից զերծ պահելու նպատակով, ընթացող պատժիչ գործողությունները զուգորդելու էր թշնամու թիրախի տակ գտնվող բնակավայրերի շուրջ անվտանգության առավել խոշոր շերտերի ստեղծմամբ: Բացառված չէր անգամ Ադրբեջանի օկուպացիայի տակ գտնվող Շահումյանի շրջանի (Արցախի Հանրապետության կազմում ձևավորված 8 շրջաններից մեկի՝ Շահումյանի շրջանի հյուսիսային հատվածը) ազատագրումը, և պատահական չէին այս օրերին հատկապես շահումյանցիների շրջանում տիրող ոգևորությունները: Իրադրությունների զարգացումը լարվածության առաջնագիծը տեղափոխելու էր շատ ավելի առաջ և հետագա հնարավոր պատերազմական բոլոր գործողություններն ընդհուպ մոտենալու էին Գանձակ-Եվլախ 69 կմ երկարությամբ հատվածին: Ավելորդ չենք համարում նշելու, որ Թալիշ գյուղին մերձակա դիրքերից մինչ նշյալ հատված ընկած հեռավորությունը ուղիղ գծով այսօր ընդամենը 25-26 կմ է:

Հիշեցնենք, որ Գանձակ – Եվլախ այդ հատվածը, որին ընդհուպ մոտենալու էր շփման գիծը, համարվում է Այսրկովկասի զարկերակը. այստեղով են անցնում Ադրբեջանը Վրաստանին կապող և ՀՀ-ն շրջափակող բոլոր տարանցիկ ուղիները՝ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան և Բաքու-Թբիլիսի-Սուփսա նավթամուղերը, Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարը, Բաքու-Թբիլիսի-Ախալքալաք-Կարս երկաթուղին (կառուցվող), գլխավոր ավտոմոբիլային ճանապարհները և այլն: Պարզորոշ էր, որ Ադրբեջանի ապագա ցանկացած ռազմական գործողություն լրջագույնս վտանգելու էր այս ուղիների գործառույթները: Այսինքն՝ Ադրբեջանն իր գործողություններով հարվածելու էր սեփական շահերին: Սակայն սա դեռ ամենը չէ: Տարանցիկ այս ուղիները Ադրբեջանից զատ կարևոր կենսական անհրաժեշտություն են նաև այլ երկրների համար և հանդիսանում են Ասիան Եվրոպային կապող, տնտեսականից զատ նաև աշխարհաքաղաքական խոշոր նշանակություն ունեցող ծրագրեր: Այս պայմաններում, տարանցիկ նախագծերի հետևում կանգնած մի շարք գերտերությունների ու խոշոր ընկերությունների շարքում, որպես նշյալ ուղիների անմիջական նախաձեռնող կողմ, դժվարին կացություն էր ստեղծվում նաև Թուրքիայի համար: Իսկ հարևան Վրաստանը պարզապես կկորցներ տարանցիկ պետության իր նշանակությունը՝ դրանից բխող բոլոր տնտեսական ու երկրաքաղաքական հետևանքներով: Այս վտանգը շատ լավ գիտակցում էր նաև Վրաստանի ղեկավարությունը, և բնավ պատահական չեն այս օրերին այդ երկրի ինչպես բարձրագույն ղեկավարության, այնպես էլ հասարակ չինովնիկների, փորձագիտական ու գաղափարախոսական շրջանակների հնչեցրած տագնապալի մտահոգությունները: Գտնվելով խորը կախվածության մեջ և նաև այդ պատճառով չկարողանալով սաստման կոչեր հնչեցնել Ադրբեջանի հասցեին՝ Վրաստանի նախագահը, վարչապետը, ԱԺ նախագահը, պաշտպանության նախարարն ու այլ բարձրաստիճան գործիչներ ստիպված էին կրակի դադարեցման և խաղաղ բանակցությունների սեղանի շուրջ նստելու հորդորներ անել կողմերից երկուսին էլ: Վրացական կողմը բացեիբաց չի արտահայտվում իր բուն մտահոգությունների մասին, սակայն ղեկավարների ամենօրյա հայտարարությունների նման առատությունը, անգամ որպես միջնորդ հանդես գալու առաջարկը խոսում են վերջիններիս շրջանում տիրող տագնապալի տրամադրությունների մասին:
Իրադարձությունների զարգացման վերնշյալ սցենարն ամենևին բացառված չէ, և, բնականաբար, ամեն ինչ կախված է զինադադարին հաջորդող բանակցություններից: Այդուհանդերձ՝ փաստենք, որ Ի. Ալիևի սանձազերծած ռազմական գործողություններն ստացան բումերանգային երանգ, իսկ նման գործողությունների վերսկսման ամեն փորձ իր հետ բերելու է հեռուն գնացող ազդեցություններ, որոնք իրենց դաջվածքն են թողնելու ինչպես սեփական երկրի ու դաշնակից համարվող Վրաստանի, այնպես էլ Ի. Ալիևի վարքագծի ձևավորման մեջ դերակատարում ունեցած Թուրքիայի և տարածաշրջանում իրենց աշխարհաքաղաքական շահերը հետապնդող բազմաթիվ գերտերությունների ծրագրերի վրա:

Վահե ՍԱՐԳՍՅԱՆ
պ.գ.թ., փորձագետ