Ժիրայր Փափազյանը` Չուխաջյանի «փոշեզրկման» ու փոքրիկ «խարդախության» մասին

 Ֆրանսահայ բեմադրիչ, դերասան, թարգմանիչ Ժիրայր Փափազյանը, ինչպես ինքն է ասում, կիսախորհրդականի կարգավիճակով Ազգային օպերային թատրոնում է: Նա «Առավոտի» հետ զրույցում խոսեց օպերային թատոնում առաջիկայում ներկայացվելիք «Կարինե» օպերետի մասին, որն ինքն է բեմադրում:

Ժիրայր Փափազյանը շեշտեց, որ լինելով Փարիզի Տիգրան Չուխաջյանի անվան ինստիտուտի տնօրեն, Չուխաջյանով շատ է զբաղվում: Նա հայտնեց, որ իր բեմադրած «Կարինեն» ներկայացրել է Փարիզում եւ Լոնդոնում` փոքր կազմով, Երեւանում ներկայացումն ավելի մեծ մասշտաբային կլինի: «Այս դեպքում պատմական մոմենտ է լինելու: Մենք մեծ դժվարություններով հայտնաբերել ենք Տիգրան Չուխաջյանի այս օպերետի իր իսկ գործիքավորումը, որը կորած էր համարվում: Մինչեւ այժմ բենադրված «Կարինե»-ները եղել են դաշնամուրայինի հիման վրա, որի վրա Սարյանը, Մանսուրյանը գործիքավորում են արել: Իսկ այն նոտաները, որ մենք ենք հայտնաբերել, Չուխաջյանը նախապատրաստել էր Փարիզում կատարելու համար, որովհետեւ նոտաների տակ ֆրանսերեն է գրված: Բազմաթիվ տարբերություններ կային, որոնք երկու տարվա աշխատանքի արդյունքում խմբագրեցինք եւ իմի բերեցենք»,- հայտնեց մեր զրուցակիցը: Այսպիսով օգոստոսի 16-ին եւ 18-ին Ժիրայր Փափազյանը կներկայացնի իր բեմադրությունը, ասաց, որ ներգրավված են երիտասարդ ուժեր, ներկայացումը ղեկավարելու է դիրիժոր Հարություն Արզումանյանը:

«Լիբրետոն ես եմ գրել: Դա Չուխաջյանի օրիգինալ գործն է, որտեղ պստիկ «խարդախություն» կա: Լիբրետոն ի սկզբանե թուրքերեն է գրված եղել, թուրքական պատմություն է, հերոսների անուններն են` Ֆաթիմե, Հասան եւ այլն: Երեւանում 40-ական թվականներին այդ ամենը հայացրել են: Ես պահպանել եմ հայկական անունները, որոնց հանրությունը սովոր է, սակայն սյուժետային որոշ փոփոխություններ եմ կատարել: Օրինակ, թուրքերեն տարբերակում Հոր-հոր աղան ուզում է թուրք իշխանի հարեմից փրկել աղջկան, հայկական տարբերակում երբեք պարզ չի եղել, թե որտեղից են փախցնում նրան, սովետական շրջանում էլ պրոլետարիատ եւ բուրժուազիա պատմության է վերածվել, որ իբր չեն ուզում բուրժուային աղջիկ տալ, մինչդեռ ամեն մեկն էլ ուրախ կլիներ մեծահարուստի հետ ամուսնանալ: Ու այդպես երեք արար չեն թողնում, որ էդ խեղճ աղջիկն ամուսնանա: Ես հարեմը փոխարինել եմ թատրոնով, որտեղ Հոր-հոր աղան չի ուզում, որ իր աղջիկը թատրոն մտնի, իր համար դա նույնքան անբարոյական տեղ է, որքան հարեմը օրիգինալ տարբերակում: Թատրոնի միջոցով կարողացա վերահաստատել արեւելյան բոլոր մեղեդիներն ու էկզոտիկ շունչը, իբր արեւելյան հազար ու մի գիշերվա մի հեքիաթ ենք ներկայացնում եւ այդ պատրվակով հարեմը կա, բայց կեղծ հարեմ է: Հիմա տեսնենք, թե ինչպես կընդունի ժողովուրդը: Իմիջիայլոց, երգերի արեւմտահայերենը եւս սրբագրված է, շատ սխալներ կային, սկզբում արեւելահայերեն է երգվել, հետո ֆիլմի ժամանակ Համո Սահմանին խնդրել են արեւմտահայերենի վերածի, ու ինչ-ինչ սխալներ են թույլ տրվել»,- ասաց բեմադրիչը:

Նա հավելեց, որ ներկայացումը պետք է մայիս ամսին խաղային, սակայն այն հետաձգվել է հեղափոխության պատճառով: Հիացմունքով անդրադարձավ Լեւոն Ջավադյանի ղեկավարած Օպերայի երիտասարդական ծրագրի մասնակից երգիչներին:

Ժիրայր Փափազյանը խոսեց նաեւ իր եւ Ազգային օպերային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար եւ տնօրեն Կոնստանտին Օրբելյանի համագործակցության մասին: Ցավով փաստեց նրա շուրջ եղած անառողջ խլրտումները ու կարծիք հայտնեց, որ հավանաբար աչք ունեն Օրբելյանի պաշտոնի վրա: «Ճիշտ այնպես, ինչպես Նիկոլի մասին են ասում, օպերայի դեպքում էլ կարելի է ասել, որ 1-2 տարվա մեջ ով էլ որ գա, չի կարող միանգամից փրկել իրավիճակը, չկա կախարդական փայտիկ»,-շեշտեց բեմադրիչը: Նշեց, որ աշխատանքային, շենքային, ժամանակային եւ այլ պայմաններն այնպիսին չեն, որպեսզի օպերան ավելի արդյունավետ գործի:

Հարցրինք` իր կարծիքով Ազգային օպերային թատրոնում բեմադրված ներկայացումները կարո՞ղ են հետաքրքրել «դրսին», Ժիրայր Փափազյանը բացասական պատասխան տվեց, ասելով, որ պակասում է ժամանակակից մտածողությունը, այն հին է 20-25 տարով: «Կոնկրետ Օրբելյանի մասին չէ խոսքը, բայց ես կարծում եմ, որ օպերային թատրոնի ղեկավարը կամ ղեկավարներից մեկը թատրոնի մարդ պետք է լինի, ոչ թե երաժշտության: Աստված չանի, եթե մի օր Օրբելյանը զզվի-գնա, իսկ մենք լավ մարդկանց զզվեցնելու վարպետ ենք, դրա համար կոչ կանեի մեր մշակույթի նախարարությանը զգույշ լինել, վաղը նորից մի կոմպոզիտոր կամ դիրիժոր, կամ անուն ունեցող երգիչ չբերել: Օպերային թատրոնը պետք է թատրոնի մարդ ղեկավարի, ասենք, Վարդան Աճեմյանի նման մեկը, որը հասկանա թատերական պրոցեսներից, կողքին էլ ունենա երաժշտական խորհրդականներ: Երգչախմբին էլ ասում եմ` ընկերներս, դուք դերասան եք, թատրոնի մարդ եք, հետո նոր` երգող, երեսիս են նայում զարմացած, թե սա երաժշտական տուն է: Եթե այդպես է, միայն օրատորիաներ ու կոնցերտներ ներկայացրեք: Ի դեպ, ես տեսնում եմ` մեր երաժիշտները թատրոն էլ չեն գնում… Ուզում եմ շեշտվի, որ խոսքերս քննադատելու իմաստով չեմ ասում, այլ սրտի ցավով»,-պատասխանեց մեր զրուցակիցը: Տիգրան Չուխաջյանի այլ գործերին էլ անդրադարձ եղավ: Ժիրայր Փափազյանն ասաց, որ սիրում է դասականներին նորովի բեմադրել, իր խոսքով` փոշեզրկել:

«Հայաստանում միայն Չուխաջյանի «Կարինեին» են ծանոթ: Ինչ վերաբերում է իրենց ծանոթ «Արշակ Երկրորդին», մարդիկ կարծում են, որ դա Չուխաջյանինն է, մինչդեռ 80 տոկոսը Լեւոն Խոջա Էյնաթյանն է հորինել: Ու հիմա ամոթ է, որ այդ գործի 150-ամյակ են տոնում: Իրոք, Լեւոն Խոջա Էյնաթյանը շատ գեղեցիկ գործ է արել, բայց Չուխաջյանի օրիգինալ գործն էլ բարձր մակարդակի ստեղծագործություն է` պրոֆեսիոնալ գործիքավորմամբ: Ժամանակին Սան Ֆրանցիսկոյի օպերան ուզեց «Արշակ Երկրորդը» բեմադրել օրիգինալով, սակայն այնքան դժգոհություններ ու կռիվներ եղան, որ ամերիկացիները զարմացել էին: Այնտեղ Արշակի կերպարը իբրեւ մեծ հերոս չի ներկայացված, պատճառներից մեկն էլ այդ էր: Բեմադրությունը ամերիկացի բեմադրիչի էին հանձնել, որը մեծ արվեստագետ էր, բայց հայկականության զգացողություն չուներ, նաեւ կոպիտ սխալներ էր թույլ տվել, լոսանջելեսյան հայերը դժգոհել էին, որ դա իսլամացած Արշակ Երկրորդ է: Տարիներ անցան, Ջոն Սարգսյան անունով կանադահայ մեր հայրենակիցը խնդրեց գործն ամբողջացնել, մենք ամբողջացրինք, եւ անցյալ տարի Խաչատրյանական մրցույթում «Արշակ Երկրորդից» մի քանի իտալերեն արիա երգեցինք, ինչը լավ ընդունվեց: Իմ երազանքն է, որ մի օր կարողանանք դա ամբողջությամբ Հայաստանում բեմադրենք: Այս տարի ամենալավ առիթն է, 150-ամյակն է գործի ստեղծման: Օրիգինալ տարբերակը 19-րդ դարի իտալական ռոմանտիկական օպերաների լավագույն նմուշ է: Ժողովուրդը պետք է լսի, թող երկուսն էլ զուգահեռ գոյություն ունենան, մեկի անունը դնեն` «Արշակ Երկրորդ»- Լեւոն Խոջա Էյնաթյան` ներշնչված Չուխաջյանից, իսկ մյուսը «Օլիմպիա», ինչպես Չուխաջյանն է գրել: Կունենանք երկու տարբեր օպերաներ: Ի դեպ, լիբրետոյի մեջ փոքրիկ փոփոխություններ եմ արել, որտեղ Արշակին վերածել եմ ողբերգական հերոսի, ոչ թե լկտի չարագործի, առաջարկեցի ավարտ, որտեղ Արշակը որպես Հայոց թագավոր Հայաստանի պաշտպանն է դառնում»,- հայտնեց Ժիրայր Փափազյանը:

ԳՈՀԱՐ ՀԱԿՈԲՅԱՆ
Աղբյուր՝ Aravotam: