Վախթանգ Անանյան․ Մանկապարտեզի դաստիարակչուհին
Նմանատիպ
Ես վաղուց չէ, որ վայր եմ դրել տավարածի մահակը։ Ամառանոցային կոկիկ այս քաղաքում ես սարից նոր բերած եղնիկի նման ամեն քայլափոխին դես-դեն եմ նայում խրտնած։ Ինչքա՜ն մարդիկ կան այդ ամառանոցում և ինչ տեսակ հագուստներ ասես, որ չեն հագնում։ Բոլորն անծանոթ, բոլորն անմատչելի։ Եվ ինչ զարմանալի կարգեր ասես, որ չկան, այդտեղ-մարդիկ անտառում փոխանակ թփուտներում վազվզելու՝ կոկիկ ճանապարհներով են քայլում, և ոչ ոք ծառ չի բարձրանում։ Ծառ ու ծաղիկ պատած են փշալարերով, և ոչ ոք չի վազում կանաչի միջով ու չի թավալվում։ Աթուրմա, լախտի խաղացող էլ չկա… Բնության մեջ լինել ու աթուրմա չխաղա՞լ … Տարօրինակ է, շատ տարօրինակ ու անհասկանալի։
Քեռիս, որ աշխարհ տեսած, զարգացած մարդ է, Հանքային Ջրերի քարտեզը ձեռքս է տվել ու պատվիրել լինել բոլոր նշանավոր վայրերում։ Բայց երեք օր է, ինչ այստեղ եմ և դեռ ոչինչ չեմ տեսել, այս ժխորից դեռ միտքս չի պարզվել, շփոթությունս դեռ չի անցել։ Ամառանոցն ապրում է իր ուրախ կյանքով, էստրադաներում հնչում է Չայկովոկու դյութիչ երաժշտությունը, աշխատավոր մարդն առողջանում ու բերկրանքով վայելում է այդ աննման ամառանոցի բարիքները, իսկ ես, անընկեր ու անլեզու, ամեն օր որոշ ժամերի վաննա եմ ընդունում, զանգի կանչով օրական ուտում եմ չորս անգամ, թփուտներում պառկած գիրք կարդում, իսկ իրիկնադեմին միայնակ սար եմ բարձրանում վերջալույսը տեսնելու։ Ախ, այդ երկրի ծիրանագույն, դյութիչ վերջալույսը…
Մի օր էլ վճռեցի հենց առաջին պատահած մարդուն ցույց տալ քեռուս տված քարտեզը և իմանալ, թե որտեղ են դրանք՝ իմ տեսնելիք վայրերը, և ինչպես կարելի է ընկնել այնտեղ։
Այգում, նստարանի վրա համեստ դեմքով մի տիկին նստած գիրք էր կարդում։ Ռուս է։ Ափսոս, որ ռուսերեն վատ եմ խոսում, և այդ է պատճառը, որ այստեղ ոչ ոքի հետ չեմ ընկերանում։ Բայց միայն դա չէ, այլև իմ բնական ամոթխածությունը, հետամնաց գյուղի, նախկին տավարածի ամոթխածությունը, որ ես բերել եմ հետս մեր սարերից։ Այդ ամոթխածությունն էր պատճառը, որ ես մի քանի օր առաջ Սև ծովի ափերից փախա Կիսլովոդսկ։ Հազարավոր տղամարդ ու կին միասին լողանում էին ծովում և կիսամերկ փռվում ավազի վրա՝ կողք–կողքի․․․ Իսկի տեսնվա՞ծ բան է դա․․․
Ու հիմա կանգնել եմ այդ տիկնոջ առաջ կարկամած ու ամաչում եմ նույնիսկ շուռ գալ, գնալ։
Նա գլուխը բարձրացրեց և հավանաբար իմ գեղջկական կարմրած դեմքից դրությունս հասկանալով, սիրալիր ժպտաց ու հարցրեց.
– Ի՞նչ եք կամենում, երիտասարդ։
– Ներեցեք, ես․․․ ես․․․ չգիտեմ ու՞մ դիմեմ․․․- կմկմացի ես։
– Նստեցեք և խոսեցեք համարձակ, դուք հավանաբար առաջին անգամն եք լինում ամառանոցում,- ասաց նա այնքան բարեկամաբար, որ ես սիրտ առած՝ նստեցի ու սկսեցի իմ կոտրտված ռուսերենով։
– Այո, առաջին անգամ… Մենակ եմ, ուզում եմ նշանավոր տեղեր տեսնել, բայց ցույց տվող չկա.… ա՞յ, օրինակ Լերմոնտովի սպանվելու տեղը…
– Էլի ի՞նչ տեղեր կուզենայիք տեսնել, – հարցրեց նա հետաքրքրությամբ ինձ զննելով։
Ես պատասխանի փոխարեն ծոցիցս հանեցի քեռուս տված քարտեզը, որի վրա կարմիր մատիտով նշաններ կային արած։
– Քեռիս է տվել, որ գնամ, բոլորը տեսնեմ, – թոթովեցի ես։
Նա բարեսրտությամբ ծիծաղեց՝ ցույց տալով իր սիրուն ատամների ճերմակ շարքերը։
– Քեռի՜դ, որտեղա՞ցի է քեռիդ։
Ինչպես դուք կխոսեցնեիք թոթովախոս ու միամտաբար դուրս տվող մանկան, նույնպիսի հետաքրքրությամբ ինձ հարց ու փորձի ենթարկեց երկնագույն աչքերով, փոքրիկ, ձվաձև դեմքով այդ տիկինը։ Իսկ երբ իմացավ, որ ողջ կյանքս սարերում, վրաններում ու ձմեռանոցներում է անցել, երբ իմացավ, որ որսի հետևից ամեն ձմեռ թափառում եմ անտառներում ու ձորերում, նրա հետաքրքրությունը բազմապատկվեց, նրա համար ես արդեն գյուտ էի կամ հազվագյուտ հետաքրքիր մի արարած այդ կուլտուրական ամառանոցում։
– Ո՞ւր կուզեիք գնալ այսօր, – հարցրեց նա վեր կենալով։
– Մեկ է, թեկուզ Լերմոնտովի մենամարտի տեղը։ Կա՞սեք ինչպես գնամ։
– Ես կուղեկցեմ ձեզ,- ասաց նա և ավագ քրոջ մտերմությամբ թևս վերցրեց, ապա քիչ քայլելուց հետո ասաց կիսակատակ…
– Անշնորհք, թևանցուկ անել էլ չգիտե։
Ըստ երևույթին սաստիկ կարմրեցի, նա կանգնեց ու դեմքիս նայելով՝ ծիծաղելով ասաց.
– Ինչպե՜ս գույնն անմիջապես փոխում է․․․ է՜, երիտասարդ, լավ է, որ դեռ հոգով անարատ եք մնացել։
Սատանան տանի, թևանցուկ արած քայլել չեմ կարողանում, ինչպե՞ս քայլեմ, որ կողքին չքսվեմ, ոտս ոտին չառնի, ա՜խ, իմ այս անճոռնի ոտքերը․․․
Ես բառեր ճարեցի մտքումս ու ասացի.
– Գիտե՞ք, ճիշտն ասած՝ ուղիղ տեղով քայլած չկամ, դժվար է ուղիղ տեղով քայլել… իսկ թևանցուկ առաջին անգամն է… ներեցեք…
Եվ թևը բաց թողեցի։ Կարգին քրտնել էի։
Նա այնպես ուրախ քրքջաց, և այդ ծիծաղն այնքան զնգուն ու դուրեկան էր։
– Ի՜նչ հետաքրքիր արարած եք, աստված վկա, ես Մոսկվայում հարյուր հազար մարդ եմ ճանաչում, ոչ մեկը ձեզ նման չի։
Կարգին ծիծաղում է վրաս. երևի իրոք շատ անճոռնի արարած եմ…
Այդ օրը եղանք Լերմոնտովի մենամարտի վայրում։ Գլխարկս հանեցի ու հուզմունքով նայեցի հանճարեղ պոետի արձանին։
Տիկինը թաքուն հայացքով զննում էր ինձ։ Այս անգամ չծիծաղեց վրաս, ըստ երևույթին, չուզեց վիրավորել զգացմունքներս։ Նա Լերմոնտովի «Դև »–ն արտասանեց կարծես իր համար, բայց հետզհետե հափշտակվելով։
Վա՛հ, այս ինչքա՜ն լավ, ինչքան երաժշտական է արտասանում։ Սա անպայման ակումբներում արտասանելիս կլինի։
Վերադարձանք և բաժանվեցինք քաղաքային զբոսարանում։ Բաժանվելիս հարցրի.
– Իսկ ձեր անունը կարելի՞ է իմանալ։
– Ինչ կարիք կա․․․ միևնույն է, այլևս չենք պատահելու։ Ասում է՝ չարաճճի հայացքով զննելով դեմքս, կարծես ուզում է իմանալ, թե ինչ տպավորություն կթողնի իր ասածը։
Ես մռայլվեցի։
– Բա քեռուս ասած մյուս տեղերն ո՞վ պիտի ցույց տա,- քրթմնջացի ես դժգոհ։
– Է՜, երեխա՜, երեխա՜, խռովել է՞լ գիտես,- հնչեց նրա երգեցիկ ձայնն ու զնգուն ծիծաղը։ Նա ձեռքը մեկնեց ինձ ու մտերմությամբ ասաց, կարծես ինձ մխիթարելու համար.
– Նո՞ւ, մի՛ խռովիր, առավոտյան ժամը տասին եղիր այսօրվա հանդիպման վայրում։
Ես ուրախ սեղմեցի նրա ձեռքը, բայց ի՜նչքան նուրբ, ինչքան քնքույշ է այդ ձեռքը, որ այնպես անօգնական է պատսպարվել իմ ահագին թուխ ու կոշտ ափի մեջ։
Ես մի պահ կարկամել եմ։ Նա հասկանում է, դեմքին կեղծ խիստ արտահայտություն է տալիս ու զգուշությամբ ձեռքը քաշում ափիցս։ Մի պահ ձեռքս օդում մեկնված է մնում։
– Նո՛ւ, բարի գիշեր, մի՛ մոլորվիր, – լսում եմ նրա հնչեղ ձայնը։
Թեթև սրտով բարձրանում եմ աստիճաններով։ Ի՜նչ լավն է, ի՜նչ բարի այդ տիկինը, անպայման մանկապարտեզի ուսուցչուհի կլինի,- նրանք սովոր են բոլորի հետ վարվել, ինչպես երեխաների հետ։ Այնպե՜ս բարի են լինում մանկապարտեզի դաստիարակչուհիները։
Մյուս օրը, պայմանավորված ժամին ես մոտեցա ծանոթ նստարանին։ Նա էլի երեկվա գիրքն է կարդում։ Այնպե՜ս պայծառ, այնպե՜ս մտերիմ է ժպտում նա ինձ։ Նույնիսկ ինձ թվում է, թե քրոջ կարոտ կա նրա հայացքում։
– Նո՞ւ, լա՞վ քնեցիր, չոբան,- հարցրեց նա կատակով,- Քեռիդ է՞լ ի՞նչ Է պատվիրել։ Ու ծիծաղում է զրնգուն, այնպես դուրեկան ծիծաղով։ Եթե հնարավոր լիներ ձայնագրել այդ ծիծաղը․․․
– Քեռիս պատվիրել է, որ «Օդի տաճար»-ն էլ տեսնեմ։
Վեր է կենում, ձեռքս բռնում, ու տերրասներով վեր ենք բարձրանում։
Թիկունքից անտառապատ բլուրներ են բարձրանում, որոնց գագաթները բաց են ու ծածկված ալպիական կանաչով։ Մենք դուրս ենք գալիս անտառից ու. մտնում ծով կանաչի ու ծաղիկների աշխարհը․․․
Այդտեղ իսկապես ոչ մի «տաճար» գոյություն չունի, հենց ինքր ողջ բնությունը, այս չնաշխարհիկ բլուրները, ուր ստեղծագործ հուզմունք են ապրել ռուս ժողովրդի հանճարները` Պուշկինը, Լերմոնտովը, այս աննման վայրերն իրենք են «տաճար»՝ «օդի տաճար»…
Ես բնության զավակ եմ և կարիք չկա, որ սիրունիկ ուղեկցուհիս ինձ բացատրի, թե ինչո՞ւ է այդ վայրը կոչվում «օդի տաճար»։
Աշխարհ ու ընկեր մոռացած, տարված նայում եմ հեռո՜ւ, հեռու հորիզոնում մինչև ամպերն իրար վրա բարդ-բարդված, իրար թիկունքից ավելի ու ավելի վեր ելնող, մանիշակագույն մշուշով քողարկված Կովկասյան լեռներին։ Նայում եմ Էլբրուսի ճերմա՜կ-ճերմակ գագաթին, և հոգիս, բնությանը սովոր հոգիս թռչում է դեպի այդ անծանոթ ու փառահեղ լեռնաշխարհը, դեպի Մեծ Կովկասի մթին ծմակները, ուր վխտում են եղջերվի նախիրներն ու այծյամների հոտերր։
Ուղեկցուհուս հայացքն ինձ է զննում, նա երևի ուզում է իմանալ, թե ի՞նչ է կատարվում իմ մեջ։
– Ա՜խ, այնտեղ լինեի՝ հրացանը ձեռքիս, գոնե մի շաբթով, գոնե մի շաբթով… զառանցողի նման շշնջացի ես։
– Ի՞նչ,- հարցրեց նա ականջը մոտեցնելով։ Ես սթափվեցի ու թարգմանեցի ասածս։
– Ի՜նչ տարօրինակ մարդ ես, քեզ Մոսկվա պիտի տանեմ՝ Ակադեմիական Մեծ Թատրոնի դերասանների հետ ծանոթացնելու։
– Մոսկվա՞, Մեծ Թատրո՞ն․․․ ի՞նչ գործ ունեք դուք այնտեղ։
– Կատակ եմ անում, ես Սիմբիրսկի գյուղերից եմ։
․․․ Մենք զառիվայրով ցած ենք իջնում։
Նա թեև պարզ շորերի մեջ է և հասարակ սանդալներ ունի հագին, բայց դժվարանում է։
Ներքևում, անդունդի վրա հաղարջի ու մոռի թփեր կան կախված։
– Գնանք, ի՛նչ կլինի, գնանք քաղենք, – թախանձեցի ես։
– Ի՜նչ, գժվե՞լ ես, այստեղից վայրի այծն էլ չի կարող իջնել,- ասում է նա ու երկյուղով նայում անդունդի հատակին, ուր կիսախավարի միջից լեռնային վտակի վշվշոցն է լսվում։
Այս անգամ էլ ես եմ ծիծաղում՝ կոպիտ ու լիաթոք։
– Էս հո իսկական կոկիկ մայթ է։
Ու մի քանի ոստյունով զառիվայրով ինձ ձորը նետեցի։
Նա բռնել է մի ճյուղից, ցած է կռացել, ու սարսափահար անդունդին է նայում ու կանչում.
– Ստյո՜պա, Ստյո՜պա․․․
Ի՜նչ զվարճալի է քաղաքի փափկասուն տիկինների հետ վայրի թավուտում լինել։
Մոռի ու հաղարջի պտուղներով ծանրաբեռնված ճյուղերի մի ահագին խուրձ գրկած՝ զառիվայրով վերև եմ վազում, թեթև ոստոստալով, ուզում եմ զարմացնել նրան։
Ի՜նչ կարճ է օրը։ Նորից արևը խոնարհվել է, ահա պռունկը կընկնի բլրին։
Մենք իջանք քաղաք։
– Ի՜նչ կլինի միասին գնանք ընթրիքի,- խնդրեցի ես։
Նա չգիտես ինչու, դժվարանում է։
– Ա՞յդ էլ քեռիդ է պատվիրել, – ասաց նա։ Ու աչքերը, չարաճճի աչքերը ծիծաղում են։
– Այո՛, քեռիս է պատվիրել… Ասել է՝ ռուս աղջիկների հետ ման կգաս, որ ռուսերեն սովորես։
– Լա՛վ, որ քեռիդ է պատվիրել, գնանք, – ասաց նա ծիծաղելով, – բայց այն պայմանով, որ ե՛ս քեզ հյուրասիրեմ։
Ու հարցական նայում է։
– Ի՜՞նչ, բա իմ գլխին փափախ չկա՞,- վիրավորվեցի ես։
Այդ նրան է՛լ ավելի հետաքրքրեց։
– Ի՞նչ փափախի հարց է, – հարցրեց նա ժպտալով։
– Բա տեսնված բա՞ն է, որ կինը տղամարդուն պատվի, – մեր երկրում էդպիսի բան չկա։
– Ա՜հ, չոբա՛ն, չոբա՛ն, գնա՛նք։
Նա աչքով-ունքով ինձ սաստելով ստիպեց, որ էժանագին ճաշեր պատվիրեմ, բայց տեսնելով իմ համառությունը, ասաց, – սա օտար երկիր է, որ փողդ վերջացավ, ինչպե՞ս ես վերադառնալու, սնապարծություն մի անի, – մեծ քրոջ նման խրատեց նա ու ինքը պատվիրեց ընթրիքը (իհարկե էժանագին տեսակներից)։ Ես շատ անհարմար գրության մեջ էի։
«Երևի համեստ ապրող ուսուցչուհի է» – անցավ մտքովս։ Բայց այս ինչ է, դիմացի փառահեղ սրահից, արվեստի ու գրականության ինձ քաջ ծանոթ հայտնի մարդիկ վեր են կենում, գլուխ տալիս ու ժպտում իմ ուղեկցուհուն։, Տիկինը սիրալիր ժպիտներով պատասխանում է նրանց ողջույններին։ Բայց ինչու են այդ մարդիկ տարակուսանքով ուսները թոթվում, քչփչում իրար հետ ու մեզ նայելով՝ ժպտում։ Ում հետ եմ նստած ես, և ինչ տարօրինակ բան կա, որ վուշի պարզ շորերով, հասարակ սանդալներով այդ տիկինը ինձ հետ է նստած ճաշարանում։
Այդ երեկո բաժանվելիս գրեթե խստությամբ հարցրի՝ անցնելով «դու»-ի։
– Ինչո՞ւ էին մեզ նայում էն մեծամեծները։
– Սատանան նրանց տանի, ես ինչ գիտեմ։
– Բայց ո՞վ ես դու։
Զգում եմ, որ հարցիս մեջ սպառնալիքի շեշտ կա-ի՜նչ մեղավոր բաներ ասես, որ չեմ մտածում այդ համեստ տիկնոջ մասին,- ինչո՞ւ պիտի թեկուզ այն գեներալ-մայորը ժպտալով խոնարհվեր սրա առաջ, – այստեղ մի բան կա, սա երևում է, որ շատերի հետ է «սիլի-բիլի» անում…
Ես տանջվում եմ այդ մտքերից, իսկ նա ծիծաղում է, անվերջ ծիծաղում- կրկեսի ա՞րջ եմ սրա համար, ի՛նչ է, ինչո՞ւ է վրաս ծիծաղում։ Ու վրդովված շուռ եմ գալիս ու գնում քնելու։ Այո, կոպիտ, առանց «բարի գիշեր» մաղթելու։
Մյուս օրը այգի չգնացի։ Ով գիտի ով է… մենակ ես եմ, որ հիմար պարզամտությամբ տարվում եմ հենց առաջին պատահածով, ու ամեն ժպտացող ինձ բարի ու անմեղ է թվում։ Չէ, իմ քեռին այդպիսի բան չի ասել։ Սա ամառանոց է, երկրի բոլոր ծայրերից ամեն տեսակ մարդիկ գալիս են այստեղ, ով գիտի ինչ պտուղ է։
Բարձրանում եմ «օդի տաճար»–ը, բլուրն անց եմ կենում ու նստում ձորի պռնկին։ Երեկ այս ձորից մոռ քաղեցի։ Ի՜նչ անզուսպ, մանկան հրճվանքով նա րնդունեց մոռի ճյուղերը և կրծքին սեղմեց։ Անմեկին մի տխրություն է համակում ինձ, և թվում է, դա ոչ թե երեկ էր, այլ շա՜տ վաղուց… Թփերի արանքից դեռ նրա երկյուղած հայացքն եմ տեսնում ու լսում տագնապալից կանչը՝ «Ստյոպա՜, Ստյոպա՜…»։
Չէ, հիմարություն է, նրա ողջ հոգին իր անարատ պարզությամբ արտացոլված է աչքերի մեջ։ Նա չի կարող վատ արարած լինել, այդ անկարելի է, այդ քեռիս է մեղավոր՝ իր ավելորդ զգուշավորությամբ։
Ես վար ցատկեցի, անտառոտ լանջով վազեցի ցած, մտա քաղաքային այգին և դեռ հեռվից տեսա նրան՝ ծանոթ նստարանին նստած, գիրքը ձեռքին։
– Անշնո՛րհք, անշնորհք կավալեր, ո՞ւր ես կորել, ձեռքը մեկնելով ասաց նա։
Չէ, լավ է, վիրավորված չէ, էլի նույն վճիտ հայացքը, էլի նույն բարությամբ ժպտացող աչքերը։
– Ներիր, ընկեր, ընկեր․․․ գոնե անունդ իմանայի։
– Նու, անունը կարևոր չէ, հանիր քարտեզդ, տեսնենք քեռիդ է՛լ ինչ է պատվիրել, – խոսքս կտրեց նա։
Ես քարտեզը հանեցի ու կարդացի կարմիր նշանները, – ժելեզնավոդսկ, էսենտուկի․․․
– Լավ, գնանք Ժելեզնավոդսկ։
Գնացքից իջնելիս նա ուշադիր տնտղեց արտաքինս, ձեռքով հարդահարեց բլուզիս ծալքերն ու ասաց.
– Այսօր մաքուր ես հագնվել, միշտ պետք է մաքուր հագնվել։
Ու այնպես է ասում, որ չվիրավորվեմ, և ինչպե՞ս կարելի է վիրավորվել այդ պարզ ու հարազատ արարածից։
Բայց էլի շառագունում եմ, սատանան տանի, եթե չլիներ իմ այս կարմրելը, երևի կրկեսի կենդանու նման հետաքրքրություն առաջ չբերեի։
Մենք ծառի հովում, կանաչի վրա պառկած զրույց էինք անում։ Ես արվեստի ու գրականության մասին եմ խոսեցնում, չէ՞ որ ես կուլտուրայի ծարավ եմ, ինչքա՜ն եմ երազել սովորելու մասին, քաղաքի թատրոնի մասին։ Իսկ նա շարունակ խոսքը փոխում ու վրանների կյանքից է պատմել տալիս։
– Ինչ կլինի մի բան սուլես,- թախանձեց նա, – այնպիսի մի բան, որ լսած չլինեմ։
Ես կարմրելով սուլեցի մեր սարերում հայտնի «Չոբան բայաթի»-ն։ Չգիտեմ հասկացա՞վ, թե ոչ, բայց երբ իմացավ, որ մեռած հովվի մոր երգն է՝ ուղղված անտեր մնացած հոտին, զգացվեց, և նրա սիրուն աչքերում արցունքի շիթեր երևացին։ Ես սիրտ առած սուլեցի աշուղի երգն «Ալմաստ» օպերայից։ Նա կլանված լսեց ու խնդրեց.
– Ստյոպա, ջանիկ, սովորեցրու ինձ այգ երգը, ուղղակի հայերեն սովորեցրու։
Ու մինչ արևը մտնելը ես եռանդով սովորեցնում էի այդ սքանչելի երգը։
Բայց չնայած իմ թախանձանքին, այդ երգը նա չերգեց, և այնպես էլ չիմացա բնությունը ձայնով օժտե՞ լ է նրան, թե ոչ։
Այդ երեկո նա կտրականապես հրաժարվեց ընթրիքի գալուց, բայց երբ տեսավ, որ վիրավորվում եմ՝ ասաց.
– Ընթրիքի դրամով տոմսեր կգնես, կգնանք «Եվգենիյ Օնեգին» օպերան տեսնելու, այսօր Մոսկվայի Մեծ Թատրոնի խումբը գաստրոլի է եկել։ Դու կարդացե՞լ ես «Եվգենիյ Օնեգին»-ը, հանկարծ դարձավ նա ինձ։
– Այո, բայց վատ եմ հասկացել։
– Ո՞վ է քեզ ավելի դուր եկել։
– Տատյանան. սիրում եմ նրա երազկոտ ու թախծոտ բնավորությունը։ Նրա համեստությունն ինձ դուր է գալիս։ Մեր գյուղի աղջիկներն էլ էին ամաչկոտ ու համեստ… նա կանգ առավ և հարցական նայեց ինձ։ Ես նկատեցի, թե ինչպես նա իմ վերջին բառերից ցնցվեց։ Երևի զգաց, որ իրեն եմ ակնարկում։ Մի պահ բարձր արժանապատվությամբ վերևից ներքև նայեց, ապա էլի իսկույն մտավ իր դերի մեջ— պարզասրտորեն ծիծաղեց և ուսիս խփելով ասաց.
– Գնանք ներս… Լավ կլինի, որ ձեր գյուղն էլ, ձեր գյուղի համեստ աղջիկներին էլ մոռանաս։
Դրամը ձեռքիցս վերցրեց և էժան տոմսերից գնելով, մնացորդն ինձ մեկնեց։
– Կարմրելու կարիք չկա, վաղն առանց կոպեկի ես մնալու,և այն ժամանակ ապրանքատար գնացքով էլ չեն տանի քեզ քո հայրենիքը․․․ Լեռնցու հիմար ինքնասիրությունդ էլ թույլ չի տա, որ ինձանից, մի ռուս կնոջից փող վերցնես, ի՞նչ կլինի այն ժամանակ քո դրությունը․․․
Մենք տեղավորվեցինք վերնահարկում, ուր մեծ մասամբ «կրկեսի հասարակությունն» էր տեղավորված՝ աղմկարար և ուրախ։ Դիմացի կերպասապատ օթյակից մեր Միության նշանավոր գրողներից երկուսը (այո, հենց նրանք, ես նրանց լավ եմ ճանաչում) վեր կացան և հարգանքով գլուխ տվին ուղեկցուհուս։
Նրանց դեմքին ես տարակուսանք կարդացի, կարծես ասում էին՝ «Այդ ո՞ ւր եք ընկել, տիկին այսինչ»։
Ուղեկցուհիս բարեսրտորեն ժպտաց և աչքով ինձ ակնարկեց։ Նրանք ծիծաղեցին ու գլուխները շարժեցին, կարծես ասում էին՝ «Ի՜նչ օյինբազն է այդ տիկին այսինչը»։
Ընդմիջումներին զբոսնելիս նա ինձ բացատրում էր Չայկովսկու երաժշտության այնպիսի նյուանսներ, այնքան պա՜րզ ու խորը, որ ես զարմանում էի նրա երաժշտական կարողությունների, նրա նրբին ճաշակի վրա։ «Երևի մանկապարտեզում երաժշտության դասեր է տալիս»- մտածեցի ես։
Ու նրս բացատրություններից հետո Չայկովսկին սկսում էր ինձ աստիճանաբար հասկանալի դառնալ, թեև մինչ այդ էլ նրա լիրիկական մեղեդիները ես բնազդով ըմբռնում էի- չէ՞ որ լեռը, հովը, բնությունը ներդաշնակ ձայներ շատ ունեն, և դրանք հասկանալի են իմ հոգուն։ Ես դա հասկացրի իրեն։ Նա ուրախացավ։
– Գիտեմ, հովիվները շատ երաժշտական մարդիկ են, քեզ միայն կուլտուրան է պակասում, շա՛տ կարդա և թատրոն ու օպերա շա՛տ գնա։
Ինչքա՜ն լավ է նրա ներկայությունը, նրա փսփսոցը, տաք շունչն ականջիս մոտ ներկայացման պահին։ Բայց արյունս պղտորվում է, երբ ընդմիջումներին «բարձր հասարակությունը» օթյակներից լոռնետներով մեզ է նայում, ժպտում, աչքերով ակնարկներ անում։
Ներկայացումից հետո մենք թևանցուկ անցանք լուսնի լույսով ողողված ծառուղիներով և կանգ առանք իմ սենյակի առաջ։ Երբ նա ձեռքը մեկնեց, որ «բարի գիշեր» ասի, ձեռքն ափումս հպած խնդրեցի.
– Ինչ կլինի, գնանք ինձ մոտ։
– Օհո՜, այդ չեղա՜վ, այդ է՞լ է քեռիդ պատվիրել,— ասաց նա մատը վրաս թափ տալով։ Ու էլի աչքերը, չարաճճի աչքերը ծիծաղում են։
Գուցե կգա, երևի «նազ է անում»։
– Գնանք, – պնդեցի ես։
Նա այնպես լրջացավ և այնպես վեհորեն արժանապատվությամբ նայեց ինձ, որ ես նսեմացա, փոքրացա նրա առջև։ Երեկ էլ այդպես նայեց ինձ, և բոլորովին այլ կին դարձավ՝ անմատչելի, բարձր․․․
Բայց դա էլի միայն մի պահ տևեց։ Նա նորից պարզամտորեն ծիծաղեց և ուսիս խփելով ասաց.
– Գնա, գնա, և հանգիստ քնիր։ Միայն ա՛յն արա, ինչ քեռիդ պատվիրել է։
Ապա հանկարծ հարցրեց.
– Վաղը կգա՞ս կայարան ինձ ճանապարհ դնելու։
– Ու՞ր, – հանկարծակիի եկա ես։
– Գնում եմ տուն։
Ես մնացի շվարած։ Այդպես ուրեմն, այլևս ողջ կյանքումս երևի էլ չտեսնեմ նրան։
– Նու, նու, մի՛ տխրիր, էլի կպատահենք, դե բարի գիշեր։
– Գոնե ասացեք ով եք, ձեր անունը, հասցեն…- թախանձեցի ես նորից՝ «դուք»-ին անցնելով։
Չգիտես ինչու, դժվարանում է, բայց չի էլ ուզում մերժել, չի ուզում սիրտս կոտրել։
– Լավ,- ասաց նա քիչ տատանվելուց հետո,- ահա իմ այցետոմսը։
Եվ ռեդիկյուլից մի այցետոմս մեկնեց ինձ։
Մենք բաժանվեցինք։
Սենյակ մտնելուն պես այցետոմսը շպրտեցի սեղանին և բերանքսիվայր ընկա մահճակալին։
Ծանր էր, շատ ծանր հրաժեշտ տալ այդ կարճատև ու թովիչ երազին․․․
Առավոտյան ես մաքուր հագնվեցի և մեկնեցի երկաթուղու կայարան։
Ինչքա՜ն մարդիկ են հավաքվել այստեղ՝ ձեռքներին ծաղկեփնջեր։
Ինչ-որ նշանավոր մարդու են ճամփու դնում։ Ո՞վ կլինի տեսնես…
Հենվել եմ ծառի բնին ու սպասում եմ իմ «մանկապարտեզի ուսուցչուհուն»։
Խփեց երկրորդ զանգը։
Վերջապես ահա նա, այն տիկինը, որին բերել են այդ անհամար ծաղկեփնջերը։ Շքեղ վագոնի աստիճանների վրա կանգնած՝ նա օդային համբույրներ է հղում իր երկրպագուներին։
Հիմա գնացքը կշարժվի, իսկ ո՞ւր է նա։
Արագ քայլերով մոտեցավ ինձ իմ տանտիրուհին և մատը վրաս թափ տալով, ծիծաղելով ասաց.
– Երիտասարդ կովկասցի, այս ի՜նչ եմ տեսնում. ընդամենը հինգ օր է, ինչ այստեղ ես և արդեն հաջողացրել ես աշխարհահռչակ դերասանուհիներին կավալերությո՞ւն անել։
– Ի՞նչ դերասանուհի, ցնդվե՞լ եք, ինչ է։
Նա պատասխանի փոխարեն ինձ մեկնեց այն այցետոմսը, որ գիշերը ես շպրտել էի սեղանին։
Ձեռքից հափշտակեցի ու կարդացի.
ՍՍՌՄ Միության ժողովրդական դերասանուհի
ՎԵՐԱ ՕԴԻՆՑՈՎԱ
Կարդացի ու մնացի շվարած։ Ահա թե ո՜վ է եղել պարզ շորերով ու հասարակ սանդալներով այդ կինը․․․
Նայեցի վագոնի աստիճաններին կանգնած տիկնոջը։ Այո, թեև շքեղ, ինձ համար օտարոտի է հագնված, բայց իսկ և իսկ նա է, նույն մանկական անմեղ ու դյութիչ ժպիտը նուրբ շուրթերին, նույն չարաճճի ծիծաղն աչքերում։
Ես ապշած, կարկամած նայում եմ ներքևից, և նա հետզհետե հեռանում է, բարձրանում ամպերից էլ վեր, բազմում է այդ կիսաաստվածուհին արվեստի արևային բարձունքին, այնքա՜ն բարձր ու պայծառ, որ միլիոնավոր մարդիկ տեսնում են, ճանաչում են նրան, հրճվում են նրա հանճարով ու երկրպագում նրա արվեստին, իսկ նա այդ անմատչելի բարձունքներից սիրալիր ժպտում է մեզ բոլորիս։ Ու կորչում եմ, փոքրանում, ոչնչանում։ Ինչպե՞ս կարող է նկատել ինձ Մեծ Միության միլիոնավոր մարդկանց այդ գորշ զանգվածի մեջ…
Ես ցնցվեցի. նա ձեռքով կարծես ինձ է կանչում, այո՛, հենց ինձ՝ նույն երեկվա մտերիմ ու պարզ ժպիտով։
Ես տեղումս կարկամել, մեխվել եմ, միայն հիշում եմ, որ նրա տված նշանով մարդիկ ինձ տարան վագոնի դռան մոտ։
Նա կռացավ, շոյեց մազերս, ձեռքս ամուր սեղմեց ու քնքշությամբ ասաց.
– Մնաս բարի, իմ լավ չոբան, կսովորես, Մոսկվա կգաս, և այն ժամանակ քեզ անմատչելի չեն լինի ոչ Չայկովսկին, ոչ էլ ես․․․
Գնացքը շարժվեց։
Բազմաթիվ գլխարկներ ու թաշկինակներ շարժվեցին օդում, իսկ նա վագոնի բաց պատուհանից սիրուն գլուխը դուրս հանած, օդային համբույրներ էր ուղարկում։
…Ու այդ օրից առաջ գնալու, արվեստի բարձունքներին հասնելու խանդն ինձ հանգիստ չէր տալիս և շարունակ մղում էր դեպի գործ։
Տարիներ անց, երբ Կրեմլից, աշխարհի ամենամեծ մարդու մոտից դուրս եկանք հրճվանքից փայլող դեմքերով և շտապեցինք մեզ համար պատրաստված շքեղ բանկետին, այդտեղ անակնկալ կերպով հանդիպեցի նրան։ Իմ ճաշակով հագուստի, արդեն նրբացած դեմքի և կիրթ շարժուձևերի մեջ նա դժվարությամբ ճանաչեց նախկին որսորդ հովվին։
– Այս ո՜ւմ եմ տեսնում, այս ո՜ւմ եմ տեսնում, – գոչեց նա իր զրնգուն ձայնով և ի զարմանս ներկա եղողների, ինձ իր գիրկն առավ։ – Ինչպե՜ս է փոխվել… ինչպե՜ս, – կրկնում էր նա ինձ շուռ ու մուռ տալով ու բոլոր կողմերից զննելով։
– Նո՞ւ, քեռիդ ինչպե՞ս է, քեռիդ է՛լ ինչ նոր բաներ է պատվիրել, – ինձ այնքան ծանոթ ծիծաղով ասաց նա։ Եվ առանց պատասխանի սպասելու վրա տվեց. – Էլ չե՞ս կարմրում, ասա՛, կարմրո՞ւմ ես, թե ոչ, թե՞ երեսիդ վարագույրն արդեն պատռվել է… Այո , զգում եմ, որ այլևս այն չես, այլևս չես շառագունում, փոխվե՜լ ես… Լա՛վ է եղել, որ փոխվել ես, բայց… ափսո՜ս, ախ, ափսո՜ս, որ փոխվել ես… Այնպես ավելի լավ էր, այնպես շա՜տ լավ էր, այնպես դո՛ւ էիր, ինքնատիպ։ Հիմա քեզ նման այնքա՜ն կա մայրաքաղաքում․․․- ասաց նա շտապ, կցկտուր, ցավով և տխրության ու ափսոսանքի նկատելի շեշտով։ Ապա հետզհետե ընկավ նրա տրամադրությունը, և ես զգացի, թե ինչպես մարեց գգվանքի ինձ ծանոթ փայլր նրա երկնագույն պայծառ աչքերում, ու նա հետզհետե սառեց, հոգով հեռացավ ինձանից․․․
Բանկետի մասնակիցների խնդրանքով նա ոտքի ելավ ու երգեց իմ սովորեցրած երգր՝ «Աշուղի արիան» «Ալմաստ» օպերայից։ Երգեց այնպե՜ս սրտառուչ, այնպե՜ս թախծոտ․․․
Ես զգացի, որ նա այլևս իմ ներկայությունը չի զգում և Կիսլովոդսկում տարիներ առաջ թողած հովվին է հիշում, իր երգի սրտառուչ ելևէջներով նրա հետ է խոսում․․․
Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում