«Չկա անհաջողակ մարդ, կա անհաջող մտածելակեր

ԵՐԵՎԱՆ, 8 ՕԳՈՍՏՈՍԻ, Aravot.am: Վերջերս հրատարակվել է դրամատուրգ, հեքիաթագիր, թարգմանիչ Էլֆիք Զոհրաբյանի «Թեթեւ տարեք» պիեսների գիրքը: Արվեստագետի առաջին աշխատությունը Վ. Սարոյանի 5 պիեսների թարգմանական, երկրորդը՝ «Հոգեվիճակ 13» պատմվածքների ու սատիրաների, երրորդը՝ 2018-ին բեստսելլեր դարձած ու պահանջարկ վայելող հեքիաթների՝ «Բյուրեղապակե մարդը» մրցանակակիր գրքերն են: Հեղինակը համարվում է ամենաշատ «բեմադրված» երիտասարդ դրամատուրգներից, ով դրամատուրգիայի եւ կինոդրամատուրգիայի մի քանի դասերի է մասնակցել արտերկրում:

Օրերս Վանաձորի Հովհ. Աբելյանի անվան պետական թատրոնում մեկը մյուսին հաջորդեցին մրցանակի արժանացած նրա «Սմբակներ» դրաման (18+), ինչպես նաեւ Book Fest-ի հավանությանն արժանացած «Սե՞ր, թե՞ քուանշ» ռոմանտիկ կոմեդիան: Ի դեպ, «Սմբակները» Վանաձորի թատրոնում բեմադրված աբսուրդի ժանրի առաջին գործն է (ռեժիսոր՝ Արմեն Օսիպյան): Այն ձեւաչափով էլ նորություն էր: Այս բեմադրությունը, ըստ որոշ մասնագետների ու հանդիսատեսների, համարձակ էր, խիստ տպավորիչ: Այդուհանդերձ, հիմնականում ավագ սերնդի հանդիսատեսի շրջանում եղան տարակարծություններ, իբր ներկայացումը պատկերում է հոգեւորից հեռացած, միայն մարմնական հաճույքներով ապրող, սմբակավոր դարձող մարդու կործանումն է՝ լուսավոր կետ չթողնելով: Այս կարծիքին ի պատասխան՝ թատրոնի տնօրենի ժամանակավոր պաշտոնակատար Լուսինե Սահակյանն «Առավոտին» ասաց. «Պիեսն ունի ժանրային փոխներթափանցումներով արտահայտված խորը դրամատիզմ, որտեղ մարդը ապրելով որոշակի միջավայրում, որը թերեւս կյանքի հատակն է, վերածվում է սմբակավորի: Նման միջավայրեր կան ցանկացած երկրում… Այստեղ պետք չէ փնտրել որեւէ ազգի ներկայացուցչի, հատկապես մեզ՝ հայերիս, այստեղ մարդն է: Ցույց տալով կյանքի դրամատիկն ու բացասականը՝ մարդու մտածողության մեջ ենք ակնկալում կատարսիսը:

Ցույց տալով բացասականը՝ մերժում ենք արատավորը: Ընդհանրապես մարդկային մտածողության մեջ պիտի ծնվի լուսավորը, որովհետեւ ներկայացման ավարտին մտածելով ենք հեռանալու ու մեր մտածումները լինելու են խորը, հակասական, տարաբնույթ… եւ հակակշիռ են ընդունված նորմերի ու չափանիշների հետ»: «Սե՞ր, թե՞ քուանշ» կոմեդիայի բեմադրիչը Ժիրայր Գաբրիելյանն է, ում առաջին բեմադրական փորձն է: Մեր տեղեկություններով, հանդիսատեսի հավանությանն է արժանացել բեմադրությունը: Ներկա են եղել Լոռու մարզպետ Անդրեյ Ղուկասյանը, պաշտոնատար այլ անձինք, մտավորականներ: Փոխմարզպետ Գայանե Սարգսյանը ֆեյսբուքյան իր էջում հետեւյալ գրառումն է թողել.

«Սե՞ր, թե՞ քուանշ: Նոր միտք, նոր շունչ, նոր մոտեցում Աբելյանի թատրոնում… Կեցցեք»: Ժողովրդական արտիստ Հակոբ Ազիզյանը մեզ փոխանցեց հետեւյալ կարծիքը. «Սա այն եզակի դեպքերից է, երբ ստացվել է իսկապես կատարյալ ներկայացում: Ի պատիվ դերակատարների, ասեմ, որ ոչ մեկն իր նախկին դերակատարումների նման չէ: Սա հաջողություն է ե՛ւ դերասանական, ե՛ւ դրամատուրգիական, ե՛ւ բեմադրական իմաստներով, որը թատերաշրջանի վերջին աշխատանքն է՝ բոլորովին նոր մակարդակով»: Մշակույթի վաստակավոր գործիչ Մայիս Սարգսյանն էլ նշեց. «Հպարտություն եմ զգում թատրոնիս համար: Շատ դրական լիցքեր ստացա, որ դժվարանում եմ հերթականությամբ արտահայտել: Ստեղծագործությունը բարձր մակարդակի դրամատուրգիա է, իսկական եվրոպական՝ կոմեդիաներին հավասար գործ: Այս ներկայացումը շատ երկար է ապրելու»:

Լեզվաբան, բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Թերեզա Շահվերդյանի խոսքերով. «Անչափ ուրախ եմ, որ թատրոնն ունեցավ եւս մի հաջողություն, մեծ հաջողություն»: Իսկ Վանաձորի ավագանու անդամ, թատրոնի գեղարվեստական խորհրդի անդամ Սեյրան Ղամբարյանը հավաստիացնելով, որ ինքը մինչ ներկայացման դիտելը ծանոթ է եղել Էլֆիք Զոհրաբյանի այդ պիեսին, հայտնեց, թե հավանել է հատկապես մի տեսարան, որից պարզվում է՝ հերոսուհին իր տան իրերը վաճառել է, գումարն ուղարկել առաջին գիծ՝ զինվորներին: Կամ՝ հերոսուհին գողին խորհուրդ է տալիս զինվորական դառնալ ու, եթե թշնամին չխփի, երկնքում իրեն կմիանա, սակայն ներկայացման մեջ դա դուրս է թողնվել: Գեղարվեստական խորհրդի նախագահը առաջարկեց վերականգնել այդ միտքը, քանի որ այն ունի բարոյաուսուցողական նշանակություն:

Հարցին, թե ինչպե՞ս է գնահատում իր դրամատուրգիական հաջողությունները, Էլֆիք Զոհրաբյանը պատասխանեց. «Սմբակներ» պիեսի խոսքերով. «Չկա անհաջողակ մարդ: Կա անհաջողակ մտածելակերպ»: Հետո էլ շարունակեց՝ «հաջողություն ասվածը պայմանական է»:

Իսկ հանդիսականի գնահատականն ավելի պարտավորեցնող է: Իսկ թե ինչ խնդիր ունի հայ ժամանակակից թատերագիրը, օրինակ, Հայաստանում կա՞ հեղինակ-բեմադրիչ համագործակցության մշակույթ, մեր զրուցակիցը հայտնեց. «Եթե նկատել եք, մեր թատրոնների խաղացանկերում ավելի շատ մահացած հեղինակների գործեր են: Թատրոնների համար դժվար է հեղինակներին վճարել, խոսքն, իհարկե, բոլորի մասին չէ, քանի որ ժամանակակից հեղինակներից բեմադրվում են գործեր, բայց ընդհանուր առմամբ, երբ լսում են, որքան գումար ես պահանջում, ընկրկում են, սպասելով այն լուսավոր օրվան, որ կարող են լիարժեք վճարել թե՛ հեղինակին, թե՛ թարգմանչին»:

Փառք Աստծո, այն թատրոնները, որոնք բեմադրել են գործերը, միշտ վճարել են, բայց, ասենք, «դրսում» այլ կերպ կվճարեին: Հայաստանում մասնավոր դեպքերում կա հեղինակ-բեմադրիչ համագործակցության մշակույթը, բայց դրան լիարժեք տիրապետելու համար, պետք է ուսուցանվի թատերական բուհերում. տեքստային աշխատանքը բեմադրիչից յուրահատուկ գրագիտություն է պահանջում… Ով կարողանում է պահել հեղինակի ոճը, հաղթում է… Բորշչը պետք է եփել բորշչի բաղադրատոմսով, ոչ թե թանապուրի…»:

Սամվել ԴԱՆԻԵԼՅԱՆ