«Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
Նմանատիպ
«Իրատեսի» հյուրը ՀԱՍՄԻԿ ՊԱՊՅԱՆՆ է:
– Տիկին Հասմիկ, այս պատերազմի ընթացքում անընդհատ հնչում է տեսակետ, թե Ադրբեջանն ընդամենը գործիք է Թուրքիայի ձեռքում: Իսկ Հայաստանն ինքնիշխա՞ն է, գործիք չէ՞ այս ու այն ուժերի ձեռքում:
– Մենք ուշացել ենք ինքնիշխան լինելու հարցում և հիմա ուրիշ տարբերակ չունենք: Առհասարակ, այսօր դժվար է որևէ երկիր գտնել, որն իսկապես անկախ է: ՈՒղղակի մենք կարող էինք հզոր պետություն ունենալ, բայց այդ հնարավորությունը բաց ենք թողել: Թե ինչպես պիտի կարողանանք այդ բացը լրացնել, ուղղել մեր բազմաթիվ սխալները, ես չեմ պատկերացնում: Երեսուն տարի և վերջին երկու տարում նույնպես մենք հիմնավորապես պիտի փոխած լինեինք մեր վարքագիծը. չենք փոխել: Պետք է զինվեինք, պատրաստ լինեինք այս օրվան: Շատ լավ էլ գիտեինք մեր գլխի գալիքը, բայց, իհարկե, ոչ այս մասշտաբներով:
– Այո՛, մասշտաբներն աներևակայելի էին երևի թե բոլորիս համար:
– Այսուհանդերձ, էլի ուշ չէ, պետք է խելք հավաքենք, ուժերը համախմբենք և դուրս գանք այս վիճակից:
– Մենք տեսնում ենք, որ ինչպես 1915-ին էր լուռ աշխարհը, երբ իրականացվում էր Հայոց ցեղասպանությունը, այնպես էլ լուռ է հիմա: Այս երկու լռությունների միջև կա՞ բովանդակային տարբերություն:
– Կարծում եմ՝ ոչ: Քանի որ ես շատ եմ զբաղվում այդ նյութով, որովհետև այն ինձ հանգիստ չի տալիս, ապա կարող եմ ասել, որ Մորգենթաուն, Լեփսիուսը, մի շարք օտարերկյա միսիոներներ ավելի շատ գործ են արել 15 թվին, քան անում են այսօր միջազգային բազմաթիվ կառույցները՝ միասին վերցրած: Ի՞նչ են անում այսօր: Նայում են, սպասում են, լռում են կամ մեզ սադրող, երբեմն էլ մեր գլուխը շոյող ինչ-որ բաներ են ասում, բայց դրանից ոչինչ չի փոխվում: Որևէ քայլ չի արվում՝ այս արհավիրքը կանխելու համար: Ես ամենավատ երազում չէի կարող պատկերացնել, որ 21-րդ դարում, ինֆորմացիայի այս հասանելիության պայմաններում կարող էին չտեսնել այն վնասները, այն աղետը, որ բերել է այս պատերազմը: Սա, իհարկե, ամենազարհուրելի, ամենաանտանելի բանն է, որի հետ չեմ կարողանում հաշտվել:
– Ես մտածում եմ, որ մենք այն գլադիատորների նման ենք, որոնց դուրս են բերում արենա՝ կռվելու գիշատիչների հետ, իսկ հանդիսատեսն էլ հետաքրքրությամբ դիտում է մարտն ու սառնասրտորեն սպասում ելքին: Այսօր այդ հադիսատեսի դերում ՄԱԿ-ն է, ԵՄ-ն, հզոր երկրների ղեկավարները, դաշնակից ու ոչ դաշնակից կառույցները, այլք: Արդյո՞ք չափազանցված են իմ ընկալումները:
– Բնավ չափազանցված չեն: Համաձայն եմ, որ այդպես է: Եվ բացատրություն չունեմ: Լավ, այդքան կարելի՞ է նյութապաշտ լինել: Ինչպե՞ս կարող է նյութն ամբողջովին գրավել աշխարհը:
– Ցավոք, հիմա առավել լայն շրջանառություն ունի այլ գաղափար. համաշխարհային տարատեսակ արհավիրքների հիմքում ընկած է ոչ թե պարզ նյութապաշտությունը, այլ դիվապաշտությունը: Միմյանց դեմ են դուրս եկել մարդն ու չմարդը՝ մեծ իմաստով, անկյալ հրեշտակն ու Արարիչը: Այսինքն, պայքարը ոչ թե ֆիզիկական, նյութական ուժերի միջև է ընթանում, այլ վերերկրային, տիեզերական մակարդակներում է:
– Հիմքում, միևնույն է, նյութապաշտությունն է, փողը, իշխանությունը, շահը, ուժի դիրքերում, թելադրողի դիրքերում լինելու ձգտումը: ՈՒ՜ր էր, թե դրանք այդքան «վեհ», ոչ երկրային գաղափարներ ունենային:
– Մենք այս պատերազմը որակեցինք հայրենական պատերազմ, սրբազան պատերազմ, և իհարկե, շատ թանկ գին ենք վճարում: Կարո՞ղ ենք սառնասրտորեն գիտակցել, որ այդ գինն արդարացված է, որ դա օրինաչափ է, եթե դու գնում ես դեպի մեծ նպատակ, դեպի հայրենիքի փրկություն:
– Եթե մենք ի սկզբանե իմանայինք, թե ինչ գին ենք վճարելու ինչի դիմաց, թերևս, հնարավորություն կունենայինք ինչ-որ եզրակացություններ անելու, ինչ-որ հաշվարկներ անելու: Մենք 90-ականների պատերազմի չորս տարիներին մոտ 7000 զոհ ենք տվել, հիմա՝ մեկ ամսում՝ 1000-ից ավելի, եթե, իհարկե, ճիշտ են այս թվերը: ՈՒ վերջն էլ չի երևում: Ինձ համար մեկ զինվորի կյանքն աշխարհ արժե: Հարցն այն է, թե ինչ կանեինք, եթե սկզբից իմանայինք լինելիքը: Եվ եթե այսօր խոսվում է ցավալի փոխզիջումներ անելու մասին, հենց սկզբից թող արվեին, և այսքան մարդ էլ չզոհվեր: Ես չեմ հասկանում, եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացո՞ւմ, ինքնասպանությու՞ն: Սա է այսօր ամենամտահոգիչը, մեղմ ասած: Ես կարծում եմ, որ այսօր իրադրությունը պիտի տնօրինեն մեր ռազմական ղեկավարները, նրանք, որոնք արցախյան առաջին պատերազմում էլ են եղել վճռական դիրքերում, որոնք, հույս ունեմ, կարողանում են գնահատել թե՛ այն ժամանակվա, թե՛ այսօրվա սխալները և կկարողանան լուծումներ գտնել ստեղծված իրավիճակում, գնալ անհրաժեշտ քայլերի: Ես սրան եմ սպասում:
– Հիմա գիտակից տարրերը ներքին հակասությունները, ներքաղաքական խնդիրները մի կողմ են դրել և համախմբվել են հայրենիքի փրկության մեծագույն նպատակի շուրջ: Բայց այդ խնդիրները չեն չեզոքանում և անխուսափելիորեն գլուխ են բարձրացնելու խաղաղ կյանքի վերադառնալու պայմաններում: Ի՞նչ եք կարծում, մենք ո՞ր կետից պիտի շարունակենք մեր ներքին կյանքը, ինչպե՞ս պիտի բացենք անհաշիվ խնդիրներով խճճված հանգույցները, երբ ավարտվի պատերազմը:
– Ինքս հիմա քար եմ կտրել ու փորձում եմ գիտակցությանս մոտ չթողնել մեր ունեցած զոհերի թիվը, նրանց կյանքերի արժեքը, զոհվածների մայրերի տառապանքները: Ես այս ամենը թողել եմ հետոյին: Կարծում եմ՝ հիմա մենք պիտի մեր բոլոր ուժերն ուղղենք դեպի ռազմաճակատ: Իսկ երբ այս ամենն ավարտվի, պիտի անվերջ խնկարկենք, մոմավառություններ անենք, աղոթենք, ռեքվիեմներ կատարենք՝ ի հիշատակ այդ զոհերի: Ես չգիտեմ, թե ինչպես պիտի գնանք իր չափերով տասնապատկված Եռաբլուր, ինչ սրտով պիտի այցելենք այդ շիրիմներին: Հիմա ինձ սա է ամենաշատն անհանգստացնում: Դա ինձ ուղղակի ահաբեկում է: Այդ երեխաների թափված արյունը, այդ չապրած կյանքերը, լուսանկարներից մեզ ուղղված ժպիտները մենք ո՞նց պիտի մարսենք: Որտեղից սկսելը չգիտեմ, բայց ամեն մարդ պիտի պատասխան տա իր արարքների համար: Ով ի զորու չէ իր գործն անելու, պիտի հետ քաշվի: Պիտի հետ քաշվի՝ ինքնագիտակցաբար: Մենք նորից չպիտի ազգովին հավաքվենք ու որոշենք՝ ով է համապատասխանում իր պաշտոնին, ով՝ ոչ: Իրենք այդ քաջությունը պիտի ունենան՝ հանուն էս երեխեքի թափած արյան, մեղա գալու, ծնկաչոք ներում հայցելու և խոստովանելու, որ իրենք չեն գիտակցել, չեն հասկացել, թե ինչ են անում: Այս քայլը գոնե պիտի անեն:
– Պատերազմից շաբաթներ առաջ Դուք մշտապես վերադարձաք Հայաստան: Պատերազմը հեռվի՞ց ավելի հեշտ կհաղթահարեիք, թե՞ մոտ լինելն է ավելի տանելի:
– Շատ խորհրդանշական մի բան կա իմ կյանքում: 1988-ին, երբ սկսվեց արցախյան շարժումը և վերածվեց պատերազմի, ես գնացի Հայաստանից (դա էր ինձ հետ կնքված պայմանագրի պահանջը) և վերադարձա, երբ նորից պատերազմի մեջ է երկիրը: Ես ուղղակի կխելագարվեի, եթե այս օրերին Հայաստանից հեռու լինեի: Հիմա անում եմ հնարավորն ու անհնարը, որ կարող եմ՝ ի նպաստ մեր երկրի: Հիմնականում միջազգային տարբեր կազմակերպությունների նամակներ եմ գրում տարբեր լեզուներով, տարբեր աղբյուրներից տեղեկություններ եմ հավաքում, համակարգում, օգտագործում անհրաժեշտ տեղերում: Մնացածի մասին բարձրաձայնել չեմ ուզում: Իհարկե, մենք տեսնում ենք, որ մեր թշնամին հարցերը կարողանում է լուծել իր հարստությամբ: Ինչպես ասում է մեր ժողովուրդը՝ փողը մութ տեղում լույս է տալիս:
– Բայց մեր երկրում էլ կան փողատերեր: Բոլորիս հայտնի դղյակները (և ոչ միայն՝ Հայաստանում), մեր փողոցներում երթևեկող թանկարժեք ավտոմեքենաները դրա խոսուն վկայություններն են: ՈՒրեմն ինչո՞ւ չի «աշխատում» հայության փողը:
– Եթե այդ փողատերերն ունենային այն գիտակցությունը, որ պիտի փողը ծառայի Հայաստանին, հայ ժողովրդին, չէին ունենա այդքան փող: Իրենց նախկին և այսօրվա պահվածքը շատ համահունչ են միմյանց: Եթե նախկինում կողոպտել են երկիրը, այսօր էլ՝ այս օրհասական պահին, չպիտի վերադարձնեն կողոպտածը: Սա նշանակում է, որ դրանցից որևէ մարդկային քայլ սպասել չի կարելի: Ինձ համար զարմանալի չէ, որ չեն տալիս հոժար կամքով: Պիտի ստիպեն, որ տան: Վզակոթից պիտի բռնեն ու թափահարեն, ձեռքներից վերցնեն ամենավերջին լուման:
– Ստացվում է, որ Ալիևի ազգային գիտակցությունն ավելի՞ բարձր է, քան մեր ղեկավարներինը. նա իր ունեցած նավթադոլարներն ուղղում է իր երկրի շահերի սպասարկմանը:
– Ալիևի երկրի նավթադոլարները հավաքվում են մեկ տեղում, ըստ իս: Բացի այդ, իրենց երկրում փողն ավելի շատ է, քան մեզ մոտ: Ես վստահ եմ, որ իրենք էլ իրենց ունեցվածքն են պաշտպանում, ոչ թե նպատակ ունեն ինչ-որ հող փրկելու, երկիր պահելու: Ինձ թվում է, որ այնտեղ էլ խեղճ, աղքատ ժողովուրդը հավասարապես տուժած է, ինչպես մեզ մոտ և ինչպես
ամբողջ աշխարհում: Սա է իրականությունն իմ կարծիքով:
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Աղբյուր՝ Irates.am
Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում