Երբ թո­ռը պա­պի պաշտ­պանն է դառ­նում Մար­տի մեջ նրան պար­տու­թ­յուն չկա

Բա­նաս­տեղծ ՎԱՐԴ­ԳԵՍ ԽԱ­ՆՈ­ՅԱ­ՆԸ հեր­թա­կան ա­նակն­կա­լը ներ­կա­յաց­րեց ըն­թեր­ցո­ղին. «Քա­ջե­րը մահ չու­նեն» ժո­ղո­վա­ծուից հե­տո հրա­տա­րա­կեց «Հայ­րե­նյաց զին­վոր­նե­րը» գիր­քը՝ հայ­րե­նա­պատ­կեր կազ­մով ու հայ­րե­նի­քի պաշտ­պան եր­կու զին­վոր­նե­րի լու­սան­կար­նե­րով: Իսկ և իսկ մեր փո­թոր­կուն և հե­րո­սա­կան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի խո­սուն պատ­կեր:
Բա­ցե­լով գիր­քը` սիրտս մոր­մոք­վեց, երբ հենց ա­ռա­ջին է­ջին կար­դա­ցի հետևյալ ըն­ծա­յա­կա­նը «Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տում հե­րո­սա­բար զոհ­ված հայ­րե­նյաց զին­վոր­նե­րի ՝ ՌՈ­ԲԵՐՏ ԵՎ ԼԵ­ՎՈՆ ՀԱ­ՐՈՒ­ԹՅՈՒ­ՆՅԱՆ­ՆԵ­ՐԻ ՄԱ­ՍԻՆ»:

Աստ­վա՜ծ իմ… Միևնույն գեր­դաս­տա­նից 20-ա­մյա եր­կու դյու­ցա­զուն­ներ, ո­րոնք կյանք էին մտել մա­քա­ռե­լու, ա­րա­րե­լու, ծնող­նե­րին, հա­րա­զատ­նե­րին, ազ­գին եր­ջան­կաց­նե­լու ե­րա­զան­քով, սր­տի թե­լադ­րան­քով զենք են վերց­րել ու նետ­վել կռ­վի դաշտ մեր դա­րա­վոր թշ­նա­մու ՝ ա­զե­րի-թուրք հրո­սակ­նե­րի դեմ հա­նուն Հա­յոց հնա­մյա հո­ղի ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը կազ­մող Ար­ցախ աշ­խար­հի ա­զա­տու­թյան և ան­կա­խու­թյան: Աստ­վա՜ծ իմ, եր­կու դյու­ցազն, եր­կու սուրբ նա­հա­տակ՝ Ռո­բերտ և Լևոն ան­մո­ռա­նա­լի ա­նուն­նե­րով …

Գիր­քը կար­դա­լուց հե­տո մեր ազ­գա­յին ճա­կա­տագ­րի թե­լադ­րան­քով վեր­հի­շե­ցի ան­մահ Սիա­ման­թո­յի սր­տա­կե­ղեք ար­տա­հայ­տու­թյու­նը «Կո­տո­րա՛ծ, կո­տո­րա՛ծ, կո­տո­րած» և ա­սես շա­րու­նա­կե­ցի նրան, շշն­ջա­լով. «Պա­տե­րա՛զմ, պա­տե­րա՛զմ, պա­տե­րա՛զմ»: Խոս­քը 1988-1994, 2016-ապ­րի­լյան, 2018-տա­վու­շյան պա­տե­րազմ­նե­րի մա­սին է, ո­րոնց շա­րու­նա­կու­թյու­նը մե­րօ­րյա գո­յա­մարտն է՝ ադր­բե­ջա­նա-թուր­քա­կան-ա­հա­բեկ­չա­կան թափթ­փուկ­նե­րի դեմ:
Սեպ­տեմ­բե­րի 27-ից սկիզբ ա­ռած այս ան­նա­խա­դեպ պա­տե­րազ­մի ծանր օ­րե­րին լույս ըն­ծայ­ված վե­րոն­շյալ գիր­քը ոչ միայն սր­տա­պա­րար հի­շո­ղու­թյուն է, այլև ան­ցած օ­րե­րի հե­րո­սա­կան գո­յա­մար­տի դաս ու խոր­հուրդ մե­րօ­րյա ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի հա­մար:
Հա­ճե­լի է նշել, որ գիր­քը խմ­բագ­րել և նա­խա­բա­նը գրել է մեր մշա­կույ­թի վար­պետ­նե­րից մե­կը՝ բա­նա­սի­րա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի դոկ­տոր Լյուդ­վիգ Կա­րա­պե­տյա­նը: Պարզ­վում է, որ նա­հա­տակ­ված հե­րո­սի՝ Ռո­բեր­տի, հայ­րը՝ Ա­շո­տը, ժա­մա­նա­կին ե­ղել է Լյուդ­վի­գի ա­շա­կեր­տը Ել­փին գյու­ղում: ՈՒ դժ­վար չէ ամ­բող­ջու­թյամբ հաս­կա­նալ Լ. Կա­րա­պե­տյա­նին, ո­րը գո­հու­նա­կու­թյամբ ընգ­ծում է. «Եվ ինքս էլ, մաս­նակ­ցե­լով այս գր­քի եր­կուն­քին, դրա­նով իսկ իմ խո­նար­հումն եմ բե­րում ե­րախ­տա­գետ նախ­կին ա­շա­կեր­տիս՝ Ա­շոտ Հա­րու­թյու­նյա­նին, ով դաս­տիա­րա­կել է հայ­րե­նան­վեր այն­պի­սի հե­րոս զա­վակ, ինչ­պի­սին Ռո­բերտ Հա­րու­թյու­նյանն էր»:

Գր­քի բուն մա­սը ներ­կա­յաց­վում է Մկր­տիչ Պե­շիկ­թաշ­լյա­նի «Վասն հայ­րե­նյաց մե­ռար, դուն շատ ապ­րե­ցար» թևա­վոր խոս­քով: Ա­պա բեր­վում է Ռո­բերտ Ա­շո­տի Հա­րու­թյու­նյա­նի կեն­սագ­րա­կան այ­ցե­քար­տը, որ­տեղ հա­մա­ռոտ նշ­վում է, որ Ռո­բեր­տը ծն­վել է 1974 թ. օ­գոս­տո­սի 6-ին Ջեր­մուկ քա­ղա­քում: Սո­վո­րել է ծնն­դա­վայ­րի N 2 միջ­նա­կարգ դպ­րո­ցում», զու­գա­հեռ ա­վար­տել ե­րաժշ­տա­կան դպ­րո­ցի պա­րի բա­ժի­նը: Հայ­րը՝ Ա­շոտ Հա­րու­թյու­նյա­նը, «ավ­տո­վա­րորդ, է­լեկտ­րիկ, մայ­րը՝ Վար­դի­թեր Մի­քա­յե­լյա­նը, տնա­յին տն­տե­սու­հի»: ՈՒ­թա­մյա կր­թու­թյուն ստա­նա­լուց հե­տո ըն­դուն­վել է Կա­պա­նի շի­նա­րա­րա­կան տեխ­նի­կու­մը, ա­վար­տել 1993-ին և ստա­ցել շի­նա­րա­րի ո­րա­կա­վո­րում: Այդ ժա­մա­նակ Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տը թեժ ըն­թաց­քի մեջ էր, և չա­փա­հա­սու­թյան սահ­մա­նը նոր հա­տած պա­տա­նին 1993-ի հու­նի­սի 2-ին զո­րա­կոչ­վում է և ծա­ռա­յու­թյան անց­նում Կա­պա­նում տե­ղա­կայ­ված զո­րա­մա­սում: Այ­նու­հետ մաս­նակ­ցում է Ֆի­զու­լիի և Ջաբ­րա­յի­լի ա­զա­տագր­ման մար­տե­րին և 1994 թվա­կա­նի մար­տի 5-ին զոհ­վում է Հո­րա­դի­զում թշ­նա­մու հար­ձակ­մա­նը դի­մագ­րա­վե­լիս: Հետ­մա­հու պարգևատր­վել է «Ա­րիու­թյան հա­մար» մե­դա­լով, «Ար­ցա­խյան ա­զա­տա­մար­տի մաս­նա­կից» կրծ­քան­շա­նով:

Այս հա­մա­ռոտ կեն­սագ­րա­կան տե­ղե­կու­թյուն­նե­րին հա­ջոր­դում են այն­պի­սի նյու­թեր, ո­րոն­ցում ըն­թեր­ցո­ղի աչ­քե­րի առջև հառ­նում է աստ­վա­ծան­վեր մի պա­տա­նի, ո­րի կյան­քը նման է հե­քիա­թի, և ո­րի խա­վա­րը ցրող հե­րո­սը հենց ինքն է, յոթ­գլ­խա­նի հրե­շին ոչն­չաց­նող դյու­ցազ­նը ինքն է:
Գր­քի հե­ղի­նա­կը Ռո­բեր­տի կեր­պա­րը ամ­բող­ջա­կան ներ­կա­յաց­նե­լու հա­մար զե­տե­ղել է ծնող­նե­րի, քույ­րե­րի, ու­սու­ցիչ­նե­րի, մտե­րիմ ըն­կեր­նե­րի հու­շե­րը։ Դրանք կա­րո­տի, թախ­ծի, հպար­տու­թյան զգա­ցում­ներ են, հայ ժո­ղովր­դի ապ­րե­լու բա­նաձևի գո­բե­լեն­ված հյուս­վածք­ներ: Ռո­բերտ Հա­րու­թյու­նյա­նի դի­ման­կա­րը բնու­թագր­վում է որ­պես «Գե­ղա­տե­սիլ բնաշ­խար­հի զա­վակ», «Դե­պի ռազ­մա­դաշտ, դե­պի հե­րո­սա­ցում» սլա­ցող մար­տիկ, «Հայ զին­վո­րի իս­կա­կան կեր­պար», «Ա­ռա­ջին սե­րը եր­գող բա­նաս­տեղծ», «Հա­վա­տա­րիմ ըն­կեր» «Քույ­րե­րի թիկ­նա­պահ եղ­բայր»։
Զար­մա­նա­լի, հիա­նա­լի օ­ջա­խի որ­դի Ռո­բեր­տը իր սխ­րան­քով, իր նա­հա­տա­կու­թյամբ ապ­րում է, թևա­վո­րում, կյան­քի նոր բար­ձունք­նե­րի տա­նում նոր ռո­բերտ­նե­րին: Ա­շոտ Հա­րու­թյու­նյա­նի Սր­բու­հի, Վար­դան, Լու­սի­նե, Մա­նու­շակ զա­վակ­նե­րը, կազ­մե­լով օ­րի­նա­կե­լի ըն­տա­նիք­ներ, ի­րենց նա­հա­տակ եղ­բո­րը՝ Ռո­բեր­տին, հա­մա­րում են հայ­րե­նի­քի նվի­րյալ, ո­րի հի­շա­տա­կը հա­վերժ­վե­լու է ժո­ղովր­դի պատ­մու­թյան է­ջե­րում: Այ­սօր ինչ­պես Վար­դա­նի, այն­պես էլ Սր­բու­հու տղա­նե­րը կրում են Ռո­բերտ ա­նու­նը։ Սր­բու­հու Ռո­բերտ որ­դին այս հե­րո­սա­կան օ­րե­րին ծա­ռա­յում է Հա­յոց բա­նա­կում` իր քա­ջա­զուն քե­ռու օ­րի­նա­կով պաշտ­պա­նե­լով հայ­րե­նի­քի սահ­ման­նե­րը:
Վ. Խա­նո­յա­նի «Հայ­րե­նյաց զին­վոր­նե­րը» գր­քի երկ­րորդ մա­սը նվիր­ված է Ա­շո­տի Տիգ­րան հո­րեղ­բոր Աղ­վան որ­դու զա­վակ Լևոն Հա­րու­թյու­նյա­նի սխ­րան­քին: Այս­տեղ էլ նշ­վում է Լևո­նի կեն­սագ­րա­կան այ­ցե­քար­տը: Ծն­վել է 1973 թ. նո­յեմ­բե­րի 7-ին Վա­յոց ձո­րի մար­զի Ել­փին գյու­ղում: Սո­վո­րել է ծնն­դա­վայ­րի դպ­րո­ցում, զբաղ­վել սպոր­տով, տի­րա­պե­տել է կա­րա­տե մար­զաձևին: 1991-ին զո­րա­կոչ­վել է զին­վո­րա­կան ծա­ռա­յու­թյան Գյում­րիի զո­րա­մա­սում, որ­տե­ղից, երդ­ման ա­րա­րո­ղու­թյու­նից ան­մի­ջա­պես հե­տո կա­մա­վո­րագր­վե­լով՝ ցան­կու­թյուն է հայտ­նում մաս­նակ­ցե­լու հայ­րե­նի­քի պաշտ­պա­նու­թյա­նը: Ե­ղեգ­նա­ձո­րի շր­ջա­նի կա­մա­վոր­նե­րի ջո­կա­տի հետ Լևո­նը միա­նում է Գո­րի­սում տե­ղա­կայ­ված զո­րա­մա­սի մար­տիկ­նե­րին, որ­տեղ նշա­նակ­վում է դա­սա­կի հրա­մա­նա­տար, ակ­տի­վո­րեն մաս­նակ­ցում Խն­ձո­րես­կի, Կու­բաթ­լիի, Քել­բա­ջա­րի, Լա­չի­նի, Հո­րա­դի­զի պաշտ­պա­նու­թյան մար­տե­րին, ար­ժա­նա­նում պատ­վոգ­րե­րի ու շնոր­հա­կա­լագ­րե­րի:
1994 թվա­կա­նի հուն­վա­րի 26-ի վաղ ա­ռա­վո­տյան Հո­րա­դի­զի Մահ­մուդ գյու­ղի բար­ձուն­քը գրա­վե­լիս զոհ­վում է թշ­նա­մու նռ­նա­կից:

Լևո­նը հետ­մա­հու պարգևատր­վել է «1993-1994 թթ. մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թյուն­նե­րի մաս­նա­կից» կրծ­քան­շա­նով և «Ա­րիու­թյան հա­մար» մե­դա­լով:
Հա­վա­տա­րիմ ստեղ­ծա­գոր­ծա­կան իր նա­խա­սի­րու­թյուն­նե­րին, Վ. Խա­նո­յա­նը այս դեպ­քում էլ դի­մել է Լևո­նի ու­սու­ցիչ­նե­րին ու հա­րա­զատ­նե­րին: Ա­հա թե ինչ­պես է բնու­թագ­րում Լևո­նին նրա ու­սու­ցիչ Մար­տիկ Խու­դո­յա­նը: Վկա­յա­կո­չե­լով մեր ժո­ղովր­դի հե­րո­սա­կան ան­ցյա­լը` ու­սու­ցի­չը բե­րում է պատ­մա­հայր Մով­սես Խո­րե­նա­ցու թևա­վոր խոս­քը. «Թե­պետ մենք փոքր ազգ ենք, և թվով սահ­մա­նա­փակ և զո­րու­թյամբ թույլ, և շատ ան­գամ օ­տար թա­գա­վոր­նե­րի կող­մից նվաճ­ված, բայց և այն­պես մեր երկ­րում էլ գրե­լու և հի­շա­տա­կե­լու շատ սխ­րա­գոր­ծու­թյուն­ներ են կա­տար­վել»:

Եվ տե­ղին ու ճիշտ է տրա­մա­բա­նում հե­րո­սի ու­սու­ցի­չը, նշե­լով, որ պատ­մա­հոր խոս­քերն ա­սես գր­ված են մե­րօ­րյա հա­յոր­դի­նե­րի մա­սին, ո­րոնք ադր­բե­ջան­ցի­նե­րի դեմ պայ­քա­րում պաշտ­պա­նում էին մեր սուրբ հո­ղը Ար­ցա­խում և Հա­յաս­տա­նում:
ՈՒ­սու­ցի­չը սր­տա­բուխ հպար­տու­թյամբ Լևոն Հա­րու­թյու­նյա­նին գնա­հա­տում է որ­պես հա­մեստ-նպա­տա­կաս­լաց սան, ո­րին բո­լո­րը փայ­փա­յան­քով ան­վա­նում էին «Պոն­չո»:
Ըն­կեր­նե­րի հետ նետ­վե­լով մար­տի, Լևո­նը լավ էր գի­տակ­ցում, որ պետք է ա­զա­տագ­րել հա­յոց Ար­ցա­խը ա­զե­րի-թուր­քե­րի 70 տա­րի­նե­րի ծանր ու հա­յա­հա­լած լծից: Եվ 1992-1993 թվա­կան­նե­րին, երբ Ար­ցա­խի պատ­մու­թյան ա­մե­նաա­րյու­նա­լի տա­րի­ներն էին, Լևոնն իր ըն­կեր­նե­րի հետ մեկ­նեց կռ­վի ա­մե­նա­թեժ կե­տե­րից մե­կը՝ Հո­րա­դիզ: Մինչև 1994-ի հուն­վա­րի 24-ը մաս­նակ­ցում էր դիր­քե­րի պաշտ­պա­նու­թյա­նը: 1994-ի հուն­վա­րի 26-ին բար­ձուն­քի վրա թշ­նա­մու նե­տած նռ­նա­կից հե­րո­սա­բար զոհ­վում է Լևո­նը իր վեց ըն­կեր­նե­րի հետ:
Բա­նաս­տեղ­ծա­կան-սր­տա­պա­րար ընդ­հան­րաց­մամբ է ա­վար­տում իր խոս­քը Լևո­նի ու­սու­ցի­չը. «Չկա այլևս Լևո­նը, բայց չկա այն­պես, ինչ­պես այն ցո­րե­նի հա­տի­կը, որն իր մա­հով բազ­մա­թիվ կյան­քեր է պարգևում»: Կանց­նեն տա­րի­ներ, և հա­յոց պատ­մու­թյու­նը բաց կա­նի իր փա­ռա­վոր է­ջե­րից մե­կը՝ այն­տեղ հատ­կաց­նե­լով Լևո­նի և Ար­ցա­խի ա­զա­տագ­րու­թյան հա­մար պայ­քար մղած հզոր ա­զա­տա­մար­տիկ­նե­րի ա­նուն­նե­րը՝ ի պահ դա­րե­րի:

Լևո­նի մա­սին սիրտ հու­զող ու հպար­տու­թյան զգա­ցում­ներ արթ­նաց­նող պա­տում­ներ են եղ­բոր՝ Անդ­րա­նիկ Հա­րու­թյու­նյա­նի և կա­րա­տեի մար­զիչ Ար­մեն Սմ­բա­տյա­նի հու­շե­րը:
Ճիշտ է վար­վել Վ. Խա­նո­յա­նը՝ գր­քում զե­տե­ղե­լով «Պատ­մում են լու­սան­կար­նե­րը» ա­ռան­ձին բա­ժին, որ­տեղ ա­մեն լու­սան­կար կյան­քի մի թանկ պահ է՝ հե­րոս­նե­րի ման­կու­թյու­նից մինչև ռազ­մա­ճա­կատ մեկ­նե­լը, ա­մեն լու­սան­կա­րը մի սր­բա­զան հի­շո­ղու­թյուն է:
Վ. Խա­նո­յա­նի «Հայ­րե­նյաց զին­վոր­նե­րը» գիր­քը պա­րու­նա­կում է մի շարք հե­տաքր­քիր փաս­տեր ու տե­ղե­կու­թյուն­ներ Ջեր­մուկ ա­ռող­ջա­րա­նի մա­սին: Ինչ­պես Ար­ցա­խի և Հա­յաս­տա­նի նշա­նա­վոր բնա­կա­վայ­րե­րից, այն­պես էլ Ջեր­մու­կից Ար­ցա­խյան ռազ­մա­ճա­կատ են մեկ­նել մի քա­նի տաս­նյակ ա­զա­տա­մար­տիկ­ներ, ո­րոն­ցից 21 հո­գի ի­րենց կյանքն են նվի­րել հայ­րե­նի­քի ա­զա­տագր­մանն ու հա­րատևե­լուն:

Վ. Խա­նո­յա­նը հայտ­նում է, որ ա­ռան­ձին տնե­րից մար­տե­րին մաս­նակ­ցել են հայր ու որ­դի միա­ժա­մա­նակ: Իր բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­նե­րից մե­կում, որ նվիր­ված է Ռո­բերտ Հա­րու­թյու­նյա­նին, Վարդ­գեսն ընդ­հան­րաց­նում է այս­պես.
Մեր հայ զին­վո­րը ազ­գի պա­տիվն է,
Անդ­րա­նի­կի և Նժ­դե­հի զար­մը,
Ո՞ր մե­կին հի­շես, նրանք ան­թիվ են.
Բե­կո­րը, Ա­վոն և Ազ­գալ­դյա­նը:
… Մեր հայ զին­վո­րը պա­պի քաջ թոռն է,
Մեծ հաղ­թա­նա­կի օ­րը դեռ կգա,
Երբ թո­ռը պա­պի պաշտ­պանն է դառ­նում
Մար­տի մեջ նրան պար­տու­թյուն չկա:

Նման գր­քի և նման պոե­տա­կան հա­վա­տի հա­մար սր­տանց ող­ջու­նենք Վ. Խա­նո­յա­նին և սպա­սենք նրա նոր ժո­ղո­վա­ծուին՝ մեր նո­րօ­րյա ա­հեղ պա­տե­րազ­մի նվի­րյալ զին­վոր­նե­րի մա­սին:

Սոկ­րատ ԽԱ­ՆՅԱՆ
Բա­նա­սի­րա­կան գի­տու­թյուն­նե­րի դոկ­տոր,պրո­ֆե­սոր, ԼՂՀ գի­տու­թյան վաս­տա­կա­վոր գոր­ծիչ