Հովհաննես Գրիգորյան. «լացը, որը պիտի շատ երկար լիներ…»

Ծնվել եմ առավոտյան շուտ,

Գյումրվա մի աղքատիկ առավոտ:

Ինձ հետ ծնված քույրս մահացել է մի քանի ժամ հետո,

երբ օգոստոսի արևը վաղուց արդեն դուրս էր եկել

և անտարբեր նայում էր մեր մոլորված ընտանիքին,

որը մեկ խնդում և մեկ լալիս էր սրտակեղեք…

Նա պոետ էր, որը գրում էր «երգեր առանց երաժշտության», նրա համար հայրենիքի սահմանն անսահմանությունն էր, որովհետև այն, ինչ սիրում ես, չպետք է չափես, սահմանես, կրճատես, որովհետև ամեն հայ մի Հայաստան է, իսկ հայերն ամենուր են…

Նա հավատում էր Հայաստանի պայծառ ապագային և երազում էր տեսնել երջանիկ հայություն՝ առանց աղետների ու պատերազմների, առանց տնակային ավանների, հացի խնդրի, տալոնների… նա պոետ էր, որը երազում էր չապրել այն, ինչ ստիպված էր ապրել, բայց նաև ոչինչ փոխել չէր ուզում, որովհետև մեր սրտի ու մարմնի սպիները մեր կենսագրությունն են, որովհետև եթե ծնվել ես ու քեզ վիճակվել է ապրել, ուրեմն ստիպված ես ավերակներ էլ կիտել հոգումդ…

Ամեն անգամ ինչ–որ բան կորցնելիս ես հիշում եմ քեզ.

ամենադժվարը քեզ կորցնելն էր – ես ոչինչ չէի հիշում,

իսկ հիմա նույնիսկ թերթ կարդալիս ես ապահով եմ`

ոչ ոք չի խոցի ինձ թիկունքից:

Այդ ե՞րբ էր` առաջին անգամ վառեցին գրքերը…

կիսամերկ մարդիկ էին վազում փողոցներով,

ցեխաջրի մեջ լողում էին վարդերը,

և ոսկեզօծ կառքերն էին սուրում

երջանկությունից խելագարված:

Ամեն անգամ ինչ–որ բան գտնելիս ես կորցնում եմ քեզ,

ամենահեշտը քեզ գտնելն էր – ես ոչինչ չէի հիշում…

Հովհաննես Գրիգորյանը, թերևս, մեր ժամանակի լավագույն բանաստեղծներից է՝ մարդկային, մարդամոտ, մարդասեր, մարդու մասին:

11 տարի առաջ առիթ ունեցա ծանոթանալ Գրիգորյանի հետ: Հարցրի՝ ինչպես է կարողանում գտնել բառեր, որ այդպես դիպչում են ընթերցողի սրտին: Նա իրեն հատուկ համեստ ժպիտով, բայց և գյումրեցուն հատուկ հումորվ պատասխանեց՝ բառարաններից: Բայց չէ որ նույն բառն ամեն մեկը մի ձևով է օգտագործում՝ շեշտադրություն է, կետադրություն, կապակցման ձև… «քիմիա է», – ասում էր վարպետը, – «բառի, գրողի ու ընթերցողի մեջ պետք է քիմիա լինի»:

Այսօր Հովհաննես Գրիգորյանի ծննդյան օրն է: Նա տեսել էր գյումրեցու արցունքներն ու դրանց ետևում լսել նրա ծիծաղը, բայց Գրիգորյանի պոեզիան որքան էլ գյումրեցի սրամտության երանգներ ուներ, նույնքան էլ արցունքներ, որովհետև հեշտ չէ ապրելը…

Կարծում եք` հե՞շտ է ապրել,

երբ քաղաքն ուր ծնվել ես – չկա,

իսկ դու շարունակում ես ապրել:

Կարծում եք, հե՞շտ է հիշել,

երբ մոռացումն է փրկություն – չկա,

իսկ դու շարունակում ես հիշել:

Կարծում եք, հե՞շտ է քնել,

երբ աչքերդ արցունքով են լցված,

երբ ուրախ պատկերները հիմա

տեսնում ես միայն երազում –

կարծում եք, հե՞շտ է արթնանալ…

Ես Հովհաննես Գրիգորյանի պոեզիայի երկրպագուն եմ: Ինձ համար նրա պոեզիան հայելի է ու պատմություն: Երբեմն տպավորություն է, թե նա անձամբ քեզ ճանաչելով է գրել, տեսել է քո հոգին ու գրել…թվում է՝ նա ճանաչել է քո չապրած սերը կամ կիսատ մնացած սերն է ապրել, տառապել է քեզ հետ, խորհել, սփոփել, լաց եղել…

Ամեն ինչ բաժանված է արդեն,

և աստղերը, և արևը, և լուսինը:

ես գլխահակ եմ գալիս քեզ մոտ,

և ամաչում եմ սարսափելի,

որովհետև ամեն ինչ բաժանված է ու նվիրված:

Եվ այս բառերը՝ օտար արևներ,

և մերկ ծառերը, և քո կարոտը

անչափ տխուր են, անչափ հուսահատ,

որովհետև այս նամակը երբեք քեզ չի հասնելու,

որովհետև նորից քեզ փնտրելու եմ ամենուրեք,

գլխահակ քայլելու եմ նույն փողոցներով,

որովհետև ես սարսափելի ուշացած սիրահար եմ,

որովհետև ես ոչինչ չունեմ քեզ նվիրելու, որովհետև

ամեն ինչ բաժանված է ու նվիրված:

Փողոցներում, որտեղ դու հիմա չկաս, գարուն է

և մարդիկ քայլում են ոչ մի փոփոխություն չնկատելով:

Կյանքի անընդհատ ու անկանոն ընթացքի մեջ փոխվում են դեմքերը, փոխվում է ասֆալտը, փողոցի աղբամանները դատարկվում ու կցվում են, նոր սրճարաններ են ավելանում, նոր արձաններ…բայց կա թաքուն մի ցավ, չընդհատվող լաց ու վախ, որ երկնքից ամեն վայրկյան կարող են արկեր թափվել, կամ հողը ոտքերիդ տակ դղրդա, ու նորից հայրենիքը դառնա մեծ գերեզմանոց, որտեղ երկինքը բռնած փոշու ու ծխի մեջ աղոթքդ Աստծուն չի հասնում…

Մի–մի բաժակ օղի խմեցինք, որ լացը թեթև լիներ,

հետո էլի խմեցինք, որովհետև լացը պիտի լիներ երկար,

հետո ձյուն եկավ մի ջահել կնոջ հետ, բոլորովին

մենակ մնացած մի կին, որը խնդրեց չորս

գերեզմանափոս փորել իր ընտանիքի` ամուսնու և երեխաների համար,

ինքը, հասկանալի է, չէր կարող` ի՜նչ կնոջ գործ է

գերեզմանափոս փորելը, ձմռան սկզբին, երբ հողը

քարացել է մեր սրտերի պես, և ոչ օղին է օգնում,

և ոչ էլ դուդուկը…

…Ու ձյունը թեև կտրվել էր վաղուց, բայց կինը

շարունակում էր ճերմակել…իսկ մենք, սևացած

սրտերով կանգնել էինք նրա կողքին և առանց ամաչելու

բարձրաձայն լալիս էինք մեր լացը,

որը պիտի շատ երկար լիներ…

Ինչ լավ կլիներ, որ նրա պոեզիան միայն սիրո ու երջանկության մասին լիներ՝ առանց երկրաշարժի, պատերազմի, ցավի ու կորստի: Բայց լավագույն պոետներին վատագույն ժամանակներն են ծնում, չէ՞, ուրեմն ինչպե՞ս երջանիկ լինել այդպիսի ժամանակներում…ու որովհետև «դժվար է երջանկությունը պահել երկու ձեռքերով,երբ աչքերիդ մեջ արցունքի կաթիլներ կան»:

Գոհար ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում