Նոբելյան մրցանակ կամ նախանձելի կռվախնձոր․ Բորիս Պաստեռնակ

1958 թվականի հոկտեմբերի 23-ին գրականության ոլորտում Նոբելյան մրցանակը շնորհվեց ռուս գրող Բորիս Պաստեռնակին։

Մինչ այդ նա մրցանակի հավակնում էր մի քանի տարի՝ 1946-1950 թվականներին։ 1958 թվականին նրա թեկնածությունն առաջարկել էր նախորդ տարվա դափնեկիր Ալբեր Կամյուն։ Պաստեռնակը դարձավ երկրորդ ռուս գրողը Իվան Բունինից հետո, ով արժանացավ գրականության Նոբելյան մրցանակի։

Մինչ մրցանակի շնորհումը, «Դոկտոր Ժիվագո» վեպն արդեն հրատարակվել էր, որը տպագրվել էր նախ Իտալիայում, ապա՝ Մեծ Բրիտանիայում։ ԽՍՀՄ-ում գրողների միությունից նրան հեռացնելու պահանջներ կային, իսկ նրա իրական հետապնդումը սկսվեց թերթերի էջերից։ Մի շարք գրողներ, մասնավորապես Լև Օշանինը և Բորիս Պոլևոյը պահանջում էին Պաստեռնակին վտարել երկրից և զրկել խորհրդային քաղաքացիությունից։

Արտասահմանում հրատարակված վեպը տպագրվել էր հսկայական տպաքանակով, որի համար հեղինակը գրեթե տասը միլիոն դոլարի հոնորար պետք է ստանար, սակայն Պաստեռնակը չի կարողանում ո՛չ արտասահման մեկնել, ոչ էլ համապատասխան վարձատրություն ստանալ։ Պարզ էր, որ գրողների և մշակութային գործիչների մեծամասնության մեջ խոսում էր նախանձը։

ԽՍՀՄ-ում «Դոկտոր Ժիվագոն» տպագրվում էր փոքր տպաքանակով և հասանելի էր միայն «ներքին օգտագործման» համար ԽՄԿԿ Կենտկոմի բարձրաստիճան պաշտոնյաներին։

Նոբելյան մրցանակի արժանանալուց հետո սկսվեց հետապնդումների նոր փուլ։ Մասնավորապես, Նոբելյան կոմիտեի որոշման հրապարակումից երկու տարի անց «Գրական թերթ»-ը գրել է. «Պաստեռնակը ստացավ «երեսուն արծաթ», որի համար օգտագործվեց Նոբելյան մրցանակը։ Պարգևատրվել է հակասովետական ​​քարոզչության ժանգոտ կարթի վրա խայծի դեր խաղալու համաձայնության համար… Հարություն առած Հուդային, դոկտոր Ժիվագոյին և նրա հեղինակին անփառունակ վախճան է սպասվում, որոնց բաժինը կլինի ժողովրդական արհամարհանքը»։

«Պրավդա»-ում հրապարակախոս Դավիթ Զասլավսկին Պաստեռնակին անվանել է «գրական մոլախոտ»։

Գրողների միության և Կոմսոմոլի Կենտկոմի նիստերին գրողի հասցեին հնչում էին քննադատական ​​և բացահայտ տխուր ելույթներ։ Արդյունքը եղավ Պաստեռնակի միաձայն վտարումը ԽՍՀՄ գրողների միությունից։

Ճիշտ է, մի շարք գրողներ կարծես թե չէին քննարկում այս հարցը, այդ թվում՝ Ալեքսանդր Տվարդովսկին, Միխայիլ Շոլոխովը, Սամուիլ Մարշակը, Իլյա Էրենբուրգը։ Միևնույն ժամանակ, Տվարդովսկին հրաժարվեց Նովի Միրում տպագրել «Բժիշկ Ժիվագո» վեպը, իսկ հետո մամուլում քննադատաբար արտահայտվեց Պաստեռնակի հասցեին։

Նույնիսկ Ջավահարլալ Ներուն և Ալբեր Կամյուն դիմում են Նիկիտա Խրուշչովին` գրողի նկատմամբ հետապնդումը դադարեցնելու խնդրանքով, սակայն այս կոչը աննկատ է մնում:

Հետապնդումներից ու ծանր քննադատություններից հետո Պաստերնակի առողջությունը վատանում է։

Նա մահացել է 1960 թվականի մայիսի 30-ին թոքերի քաղցկեղից։ Ըստ ընկերների և ականատեսների՝ հիվանդությունը գլուխ բարձրացրեց Նոբելյան մրցանակի շուրջ գրողի ունեցած ապրումներից։

ԱՌԼԻՆԱ Սարգսյան