Ասա ինչ գիրք են նվիրում քեզ, ասեմ ինչ են սպասում քեզնից

Փետրվարի 19-ը Գիրք նվիրելու միջազգային օրն է: Panorama.am-ը գրականագետ Արքմենիկ Նիկողոսյանից հետաքրքրվեց՝ ի՞նչ գիրք խորհուրդ կտա, որ կարդան ընթերցասերները:

«Աշխարհայացք ձևավորելու, մարդկային որակներ, ինտելեկտ ձևավորելու համար կարևոր է կարդալ ընդհանրապես: Կարդալը կուլտուրա է, որը տարիների ընթացքում է ձևավորվում՝ ինչ ընտրել, որ ուղղությամբ գնալ: Ընդհանրապես խորհուրդ եմ տալիս, եթե սկսնակ ընթերցողներ են, սկսել Թումանյանի հեքիաթներից, ապա սահուն անցում կատարել դեպի այսպես ասած «մեծական» գրականություն»,- ասաց նա:

Նիկողոսյանի խոսքով՝ թե ինչ ընտրել՝ արդեն կախված է մարդու ներքին հասունացումից, իր շրջապատից, հետաքրքրություններից: Իր՝ գրականագետի փորձը ցույց է տալիս, որ տարբեր մարդիկ, օրինակ, խորհուրդ են տալիս կարդալ Մաթևոսյան կամ Մարկես, նայած՝ ով երբ է դրա կարիքը զգացել և որքանով է հասունացել դրա համար:

«Տարբեր տարիքում ինձ վրա ցնցող ազդեցություն թողած գրքեր շատ կան. ես մեծ գրականության հետ առնչվել եմ առաջին անգամ երևի թե հինգերորդ դասարանում, որովհետև դրանից առաջ կարդացածս գրքերը գուցե լավ չեմ ընկալել, գուցե խորհուրդը այնքան էլ ճիշտ չեմ ընկալել: Մեծ գրականությանն առնչվելու առաջին գիրքը թերևս եղել է Մարկեսի «Հարյուր տարվա մենությունը», որ պատահական է ընկել ձեռքս, դա իմ հասունացման, աշխարհայացքի նաև գրական ճաշակի ձևավորման վրա մեծ ազդեցություն է թողել»,- պատմեց նա:

Գրական ճաշակի ձևավորման առումով Նիկողոսյանը շեշտեց նաև Հովհաննես Գրիգորյանի պոեզիան: Նա նշեց, որ իրեն գաղափարական առումով ցնցել է Հրանտ Մաթևոսյանի «Մեծամոր» էսսեն: Գրականագետն ասաց, որ ընդհանրապես շատ է սիրում Մաթևոսյանի ու Մարկեսի գրականությունը, բայց ավելի շատ՝ իր խորքի մեջ, ոչ թե առերևույթ դիտարկելիի մակարդակում:

Հարցին՝ հետագա ընթերցասիրության առումով կապ ունի՞, թե որն է լինում կարդացածդ առաջին գիրքը որն է, Նիկողոսյանը պատասխանեց. «Եթե իմ փորձով ասեմ՝ երևի թե այդքան էլ չէ, որովհետև իմ առաջին գիրքը, այսօրվա պես հիշում եմ, Ղազարոս Աղայանի «Ասլան բալան» հեքիաթն էր, բայց երևի թե այդ գրքի ընթերցման թեթևությունից թվաց, որ բոլոր գրքերն են այդպես թեթև ու հեշտ, և ես նվիրվեցի գրքերի աշխարհին, բայց կարևոր է, իհարկե, որ ընթերցածդ առաջին գիրքը քեզ չհիասթափեցնի»:

Նիկողոսյանի համար շատ-շատ կարևոր է գրքի առաջին նախադասությունը: Նա նշեց, որ կար ժամանակ, երբ առաջին նախադասությամբ էր ընտրում կամ խորհուրդ տալիս գրքերը, բայց որոշակի փորձառության հետ ակնհայտ է դառնում, որ տարբեր գրողներ տարբեր նշանակություն են տալիս այդ «առաջին նախադասություն» կոչվածին:

«Գրքեր կան, որ դժվար են բացվում քո առջև, գրքեր կան, որ հեշտ են բացվում, ընդհանուր քո պատրաստվածությունից է գալիս նաև, քո աշխարհընկալման կերպից: Գրքեր կան, որ սիրում ես կեսից, գրքեր կան՝ վերջում, գրքեր կան, որ սկզբում մտնում ես իր մեջ, հետո հիասթափվում, գրքերը շատ-շատ տարբեր են և բազմատեսակ: Մի գիրք հիշատակեմ՝ գերմանացի գրող Լութց Զայլերի «Կրուզո»-ն, վերջերս եմ կարդացել, որը մեծ գիրք է, մոտ 700 էջանոց, և կարող է անասելի ձանձրույթ պատճառել ամբողջ ընթացքում, բայց երբ փակում ես գիրքը, հասկանում ես, որ քեզ ամենաշատ տպավորած գրքերից մեկն է աշխարհում, որովհետև սքանչելի վերջաբան ունի, ընդհանրացումները, որ կատարվում են գրքի վերջում, ցնցող են»,- ասաց նա:

Երևանի Հովհաննես Թումանյանի անվան Տիկնիկային թատրոնի գեղարվեստական ղեկավար Ռուբեն Բաբայանի կարծիքով՝ որևէ գիրք մեծ իմաստով ոչ մի դաստիարակչական խնդիր չի կրում, այլ կատարում է մի շատ ավելի կարևոր մի դեր՝ մարդուն հնարավորություն է տալիս ինքն իրեն ճանաչել, փորձել մարդ մնալ, հասկանալ, որ նա մի մեծ տիեզերք է, որ և ինքը, և շրջապատն այդպիսին են: Ըստ Բաբայանի համոզման՝ դրանով իսկ մարդիկ դառնում են ավելի հանդուրժող, ավելի մտածող, ավելի քաղաքակիրթ, երբ այս ձևով են ընկալում գրականությունը:

«Փառք Աստծո, մենք ունենք հրաշալի պոեզիա, գրականություն՝ Մաթևոսյան, Նարեկացի, հանճարեղ Չարենց՝ սեփական «ես»-ը հասկանալու համար, սեփական «ես»-ը ազգի մեջ հասկանալու համար: Մենք ունենք հանճարեղ 19-րդ դարի ռուսական, ֆրանսիական գրականություն, 20-րդ դարի ամերիկյան գրականություն, 19-20-րդ դարի գերմանական գրականություն, անգլիական գրականություն՝ սկսած 18-րդ դարից առայսօր, այնքան բան կա կարդալու, ես դժվարանում եմ թելադրել, որովհետև շատ կարևոր է երկխոսությունը, երբ դու կարողանում ես հեղինակի հետ քո ընթերցած գրքի, վեպի, պատմվածքի հետ մտնել ուղիղ երկխոսության մեջ»,- ասաց նա:

Բաբայան հետաքրքիր միտք վեր քաշեց՝ իրականում յուրաքանչյուր գրող, իհարկե՝ լավ գրող, իր վեպը չի գրում ինչ-որ բան սովորեցնելու համար, նա գրում է որպեսզի կարողանա երկխոսության բերել, հայացքներ արտահայտել: Այդ երկխոսության պահանջը, նրա գնահատմամբ, կա նաև դասականների, մեզանից 200-300 տարի առաջ ապրածների գործերում:

Նրա համոզմամբ՝ այդ գրքերը ևս մեզ համար են գրել, և ամեն անգամ, երբ մենք կարդում ենք գիրքը, այդ երկխոսությունը վերակենդանանում է, որովհետև հեղինակը մտքերով սկսում է շփվել մեզ հետ:

«Ես ինքս չեմ հիշում՝ որն է ընթերցածս առաջին գիրքը, բայց կարծում եմ՝ այստեղ շատ բան կախված է նրանից, թե ով է այդ գիրքը տալիս, որ կարդան, և ինչից ելնելով է նա տալիս այդ գիրքը: Եթե գիրք կամ գրականություն մատուցողը փորձում է ներկայացնել իր ժամանակի մեջ կամ իր տարածքի մեջ ստեղծագործողի, որը որևէ կապ չունի քեզ հետ և հետաքրքրում է քեզ միայն այնքանով, որքանով ծանոթացնում է իր ժամանակների հետ, դա անիմաստ ՝է, նշանակում է երբեք երկխոսությունը տեղի չի ունենա, իսկ եթե գիրք տվողը կամ առաջարկողը ասում է՝ այ, այ փորձի սրա հետ խոսել, սա քո մասին է, քո այսօրվա մասին է խոսում»,- ասաց նա:

Բաբայանը հիշեցրեց «Ռոմեո և Ջուլիետը» ու զարմացրեց՝ այն հենց այսօրվա պատմություն է՝ այն մասին, թե ինչպես կարող են մեծերը երիտասարդների երջանկությունը, կյանքը վերացնել՝ ելնելով իրենց անձնական թշնամանքից, որը կարող է հազար ու մի պատճառ ունենալ, գուցե նաև՝ արդարացված պատճառ:

Հրանտ Մաթևոսյանի փոքրիկ գյուղի՝ Ծմակուտի պատմությունը ևս աշխարհի պատմություններ է, ինչպես աշխարհինն են բոլոր կերպարները, որ այնտեղ կան:

«Ինչու՞ է Հրանտ Մաթևոսյանն այսօր այդքան լավ ընկալվում աշխարհում, որովհետև ճանաչելի են, նրանք հայ են, բայց ներքուստ համաշխարհային երևույթներ են, ամեն մեկը իր փիլիսոփայությունների կենսակերպը, իր զգացմունքները տանող, դրա համար հարազատ են բոլորի համար»,- ասաց նա: