«Քա­նի դեռ ի­րենց ե­րա­կը չեն կտ­րել, չեն զգա­լու, որ ա­ր­յուն է հո­սում»

«Ի­րա­տե­սի» հյու­րը բա­նաս­տեղծ ԲԱԳ­ՐԱՏ ԱԼԵ­ՔՅԱՆՆ է: Թե­ման՝ հայ-ադր­բե­ջա­նա­կան նոր պա­տե­րազ­մը:

– Ի՞նչ են ա­նում գրող­նե­րը, առ­հա­սա­րակ, մտա­վո­րա­կան­ներն այս օ­րե­րին:

– Ես ընդ­հա­նուր չեմ խո­սի, ո­րով­հետև յու­րա­քան­չյուր մարդ, յու­րա­քան­չյուր հայ մարդ այ­սօր իր կեր­պա­րի մեջ է, իր լի­նե­լու­թյան մեջ է, և ընդ­հան­րա­կան մեն­քի մեջ: Այդ­պի­սին պետք է լի­նի հենց գրո­ղը, ե­թե նա այդ­պի­սին չէ, ու­րեմն գրում է գրե­լու հա­մար: Ես որևէ բան չեմ ու­զում ա­սել գրող­նե­րի մա­սին, ո­րոնք այ­սօր, և ե­րեկ, և վա­ղը-մյուս օ­րը դար­ձյալ պետք է լի­նեն և՛ գր­չի հետ, և՛ զեն­քի հետ: Կար­ծում եմ՝ գրո­ղը, նկա­րի­չը, քան­դա­կա­գոր­ծը… մշա­կու­թա­յին գոր­ծիչն այ­սօր պետք է լի­նեն այն­տեղ, որ­տեղ նրանց կա­րի­քը կա, որ­տեղ մի թույլ օ­ղակ կա, մի թույլ բջիջ կա, որ­տեղ կա­րիք կա ոգևոր­ման: Ա­վե­լաց­նել չեմ կա­րող, ո­րով­հետև այն­քան բան կա ա­սե­լու, այն­քան բան կա չաս­ված, որ դժ­վա­րա­նում եմ սկիզ­բը գտ­նել, վեր­ջին չեմ էլ մտա­ծում հաս­նել:

– Ինչ­պի­սի՞ն պետք է լի­նի պոե­զիան մեր օ­րե­րում:

– Եր­բեք տուրք չեմ տվել և չեմ էլ տա այն մտայ­նու­թյա­նը, որ գրո­ղը պետք է սյու­ժեի տե­սա­կե­տից ինչ-որ պլա­նա­վոր­ված գործ կա­տա­րի: Նախ, ո­րով­հետև, գրող պլա­նա­վոր­ված չեն դառ­նում, գրող ծն­վում են Աստ­ծո կա­մոք: Ե­թե իս­կա­պես գրող է, չեմ կար­ծում, թե նրան պետք է ուղ­ղոր­դել, դաս­տիա­րա­կել: Ա­յո, ընդ­հա­նուր ու­սում­նա­կան դաս­տիա­րակ­չա­կան պրո­ցե­սում թրծ­վում է որ­պես մարդ, որ­պես մտա­վո­րա­կան, բայց որ­պես ան­հա­տա­կա­նու­թյուն, ազգ-ա­նուն չի գնում հող դառ­նա­լու, այլ մար­տն­չե­լու, պոե­զիա հա­ղոր­դե­լու, գնում է քնք­շո­րեն մե­կին սի­րե­լու, գնում է պայ­թեց­նե­լու… Ես այ­սօր՝ այս պա­հին, կար­ծում եմ՝ ռում­բից պա­կաս ի­րա­վի­ճա­կում չեմ, ո­րով­հետև որ­տեղ ինձ նե­տեն, ես կպայ­թեմ, կպայ­թեմ թշ­նա­մուն ոչն­չաց­նե­լու հա­մար: Ե­թե հարկ լի­նի, ա­փե­րիս մեջ կպա­հեմ մո­րը, ման­կի­կին, նրան, ով թշ­նա­մու պի­տա­կի տակ չի ապ­րում, այլ ապ­րում է որ­պես մարդ և որ­պես երկ­րագն­դի մի մաս­նիկ: Մեր մուտք գոր­ծող դու­ռը շատ նեղ է, իսկ դուրս ե­կող ել­քե­րը շատ շատ են: Ել­քը միշտ մեծ է:

– Բո­լոր դեպ­քե­րում, ու­նե՞ք պա­տե­րազ­մա­կան թե­մա­յով գոր­ծեր:

– ՈՒ­նեմ Ար­ցա­խի մա­սին բա­նաս­տեղ­ծու­թյուն­ներ ու դրանք վա­ղուց եմ գրել: Դա շն­չա­ռու­թյան և ապ­րե­լու նման մի բան է, կրկ­նում եմ, այն ինչ գր­վել է, ոչ թե պլա­նա­վոր­ված է ե­ղել, այլ գր­վել է, ո­րով­հետև չէր կա­րող չգր­վել: Դա իմ՝ հայ մար­դու ըմ­բոս­տու­թյունն է: Ես եր­կու ան­գամ գնա­ցել եմ զին­կո­մի­սա­րիատ հեր­թագր­վե­լու, ա­սում են՝ տա­րիքդ չի հա­մա­պա­տաս­խա­նում: Պատ­րաստ եմ ցան­կա­ցած պա­հի մեկ­նե­լու: Բայց ու­զում եմ շու­տա­փույթ կեր­պով ա­վարտ­վի պա­տե­րազ­մը, ո­րով­հետև մեր հրա­շա­լի զա­վակ­նե­րին է տա­նում: Ա­մեն օր դո­ղէ­րոց­քի մեջ եմ. նրանք մաս-մաս մեր մարմ­նից են գնում, մեր սր­տով են աշ­խա­տում, մեր հո­գում են ապ­րում: Այս օ­րե­րին ես զգում եմ մեր լեռ­նե­րի շար­ժում­նե­րը, մեր պա­պե­րի հա­յացք­նե­րը. նրանք բո­լո­րը հի­մա պատ­մա­կան բո­լոր ժա­մա­նակ­նե­րից, անց­քե­րից նա­յում են, թե ինչ հրաշք­ներ են գոր­ծում ի­րենց սե­րունդ­նե­րը: Մեզ այ­սօր հե­քիաթ պետք չէ, ա­ռաս­պել պետք չէ, մեր զին­վո­րա­կան­նե­րը, պա­տա­նյակ­նե­րը, ո­րոնք հար­սա­նիք չեն տե­սել, բայց մահ­վան հետ հար­սան­քի են մտել, ի­րենց է­պոսն ու ա­ռաս­պելն են ստեղ­ծում ա­մեն օր, ա­մեն վայր­կյան: Նրանց դեմ­քի, ժպիտ­նե­րի, մար­մին­նե­րի վրա ինչ-որ գերբ­նա­կա­նա­կու­թյուն, հան­դի­սա­վո­րու­թյուն կա, ո­րը շատ ա­վե­լի բարձր է, քան հպար­տու­թյու­նը, քան կո­չում­նե­րը, շքան­շան­նե­րը: 18-20 տա­րե­կան պա­տա­նի­ներ են, բայց ար­դեն հա­սուն մար­դիկ են: Ար­դեն մի քա­նի հե­րոս­ներ ու­նենք:

– Պա­տե­րազ­մա­կան այս ի­րա­վի­ճա­կից ի՞նչ ելք եք կան­խա­տե­սում:

– Մենք հաղ­թե­լու ենք, ու­րիշ ելք չկա, ոչ թե հաղ­թե­լու ենք, այլ հաղ­թում ենք ա­մեն օր: Մեղքն ու մե­ղա­վո­րու­թյու­նը հաղ­թա­կան պայ­քա­րից հե­տո ա­վե­լի ստույգ կի­մա­նանք: Ա­լիևնե­րը, էր­դո­ղան­նե­րը ծա­րա­վի են հա­յի ա­րյան, ընդ­հան­րա­պես, մար­դու ա­րյան: Չգի­տեմ՝ ա­ռա­ջա­դեմ մարդ­կու­թյունն ի՞նչ է մտա­ծում, որ դրանց մշ­տա­պես տեղ է տա­լիս, այդ հրեշ­նե­րին չի պատ­ժում: Ամ­բողջ Արևել­քը խառ­նել են ի­րար, հի­մա էլ՝ Կով­կա­սը, և հաս­կա­նա­լու հա­մար, թե որն է նրանց վեր­ջին նպա­տա­կը, դի­վա­նա­գետ լի­նել պետք չէ, հա­սա­րակ քա­ղա­քա­ցին էլ գի­տի: Եվ ձեռ­քը չեն բռ­նում. քա­նի դեռ ի­րենց ե­րա­կը չեն կտ­րել, չեն զգա­լու, որ ա­րյուն է հո­սում: Բայց ես մի բան գի­տեմ՝ մեր ժո­ղո­վուր­դը մարդ­կու­թյա­նը տր­ված հրաշք­նե­րից մեկն է, և այ­սօր մարդ­կու­թյա­նը դաս է տա­լիս: Ինքն ի­րեն չի տա­լիս, ինքն իր դա­սը վա­ղուց է ստա­ցել՝ անց­նե­լով բա­զում գող­գո­թա­նե­րով: Մեր ժո­ղովր­դի մե­ծա­գույն դասն այն է, որ ե­թե դու ազգ ես ու ցան­կա­նում ես ապ­րել, ու­րեմն կապ­րես: Որ­քան էլ ճա­նա­պար­հը խր­թին լի­նի, որ­քան էլ դժ­վա­րին հար­թու­թյան վրա ենք այ­սօր, ճշ­մար­տու­թյու­նը հաղ­թա­կան ելք կբե­րի, և մենք ազ­գո­վին կցն­ծանք:

Ար­ցախ աշ­խար­հից առ Աստ­ված

Խո­սել չեմ կա­րող, դու ինձ աչ­քե­րով լսիր՝ աչ­քե­րից,
Ես այդ չեմ լսում, դա քարն է ան­վերջ ծան­րա­նում վրաս,
Գի­շե­րը վառ­վեց հարևան լուս­նի նենգ հղա­ցու­մից
Սո­վո­րու­թյուն­նե­րը մնա­ցին դար­ձյալ գոր­ծող պա­տու­հաս:

Բավ է, այ­րա­խաչ ո­գի տուր, ա­րյան ծախ­սի նոր հնոց,
Թող վա­խը զարկ­վի գի­տակ­ցու­թյան խոր թմ­րաու­ղե­ղում,
Խոս­քի մոտ չգա այ­սօր՝ հին ու նոր և ոչ մի գո­րով,
Ես այ­սօր՝ մահ­վան շո­յան­քով զուգ­ված հա­մաս­տե­ղու­թյուն:

Բավ է, բա­վա­կան՝ ա­զա­տիր դու ինձ իմ այս լի­նե­լուց,
Վե­հո­րեն փռ­ված քո հա­յաց­քը տուր իմ խո­յանք­նե­րին,
Կամ՝ ծո­վաստ­ղի պես իմ սիր­տը նն­ջի՝ ի մե­ռե­լոց,
Կամ՝ հա­վերժ հա­րյա՜վ ծո­վից ծով օրհ­նյալ Հա­յաս­տա­նը իմ:

Զրու­ցեց
Ար­մի­նե ՍԱՐԳ­ՍՅԱ­ՆԸ