Հովհաննես Շիրազ. գողացած հացն ու սիրտը՝ Մասիսի ձյուների տակ

Օնիկ Կարապետյան. եթե այս անունը ձեզ ոչինչ չասաց, ապա ասեմ՝ նա հայ մեծանուն գրող է, մայրական սիրո քնարերգու: Իր առաջին ժողովածուն՝ «Գարնանամուտ»-ը, նա հրատարակեց այս անվամբ, որից հետո գիրքը կարդաց «Տժվժիկի» հեղինակ Ատրպետն ու ասաց՝ այս երիտասարդի բանաստեղծությունները Շիրազի թարմ և ցողով ծածկված վարդերի բուրմունքն ունեն: Հենց այսպես կնքվեց նրա գրական կեղծանունը՝ Հովհաննես Շիրազ:

Լուսնի վրա ես ման եկա` չկար գարուն ինձ նման,

Քարացել է մահն ամենուր ու մենությունն ինձ նման,

Ա՜խ, այստեղ էլ կյանք է եղել ու բանաստեղծ միգուցե,

Թափառել է ու երազել անմահություն, ինձ նման:

Սակայն Շիրազի ճանապարհը դեպի անմահություն լի է եղել մահերով: Դեռ «օրոցքի մեջ» նա դարի ոճրագրոծության՝ Հայոց ցեղասպանության ժամանակակիցն է դառնում: Հարը՝ Թադևոսը, Ախուրյանի ափին մի հին ու խարխուլ տնակ ուներ: Թուրքական արշավանքի ժամանակ հենց դրա շեմին էլ սպանվում է նա: Հենց այդտեղ ու այդ օրից էլ սկսում է գյումրեցի պոետի կյանքի ոդիսականը դեպի «Բիբլիական»:

Չունենալով ապրուստի ոչ մի միջոց, մայրը՝ Աստղիկը, որդուն տանում է որբանոց:

«Որբանոցից շատերն էին փախչում՝ մեծ մասը դեպի շուկա, իսկ ես՝ դեպի Արփաչայի հովիտները՝ փնտրելու հայրիկիս բոստանը։ Եվ մի վայրկյան ծաղիկների ու կակաչների մեջ մոռանում էի, որ որբ եմ…» – Հովհաննես Շիրազ

Շիրազը որբանոցում շուրջ երկու տարի է անցկացրել: Բազմիցս այնտեղից փախչելու փորձեր արել, նույնքան էլ խստորեն պատժվել փախուստի համար:

«Մորս տունն օր սոված կքնեինք, կթվար, թե էս աշխարհը դժոխք է։ Մերս օր տարավ ամերիկացու լոբին կերանք՝ կթվար, թե աշխարհը դրախտ է, կուշտ քնելն էլ է լավ բան։ Բայց օր ճաղերից կնայեինք մարդկանց տարած մրգերի գույնին, կմտածեինք մրգի գույնը համ ունի՞» – Հովհաննես Շիրազ

«Համի հետքերով» Շիրազը մի քանի անգամ Ալեքսանդրապոլի ամերիկյան որբանոցից փախել է շուկա՝ պահակին կաշառելով հացի խմորից պատրաստված ֆիգուրներով: Այդ անգամը, սակայն, ճակատագրական եղավ: Խիստ պատժից հետո պատանին կրկին փախավ ու այս անգամ անվերադարձ: Այդ շրջանում քնում էր որտեղ պատահի՝ եկեղեցու բակում, շան բնում, ծառերի տակ… Մի օր ջուր ծախելով, մի օր գողություն անելով իրեն պահել է:

Մի անգամ էլ մեկը ջուրն ուզել է ու փողը չի տվել: Բարկացած, հուսահատված ու լացակումած պատանին կուժով հարվածել է նրա գլխին: Ոստիկանությունում բանաստեղծական ոճով բացատրագիր է գրել. «…Երբ չբավեց ձեռքիս ուժը, գլխին տվի կավե կուժը»:

Իսկ հերթական գողության զոհն էլ մայրն է դարձել, ում առաջին հայացքից չի ճանաչել: Բայց այդ պահից մայր ու որդի այլևս չեն բաժանվել:

Սայաթ-Նովան իր սիրուհուն սիրերգեց,

Նարեկն` սատծուն, Խայամն երգեց իր գինին,

Ես ինձ ասի` մորդ երգիր, բանաստեղծ,

Որ մայրանան կյանք ու կին:

Ես մոր սրտի սիրտը պիտի ձեզ բանամ`

Նման մթնած, գանձաթաքույց այրերին,

Ողջ անառակ որդոց պարտքը պիտի տամ

Բոլոր մոլոր, բոլոր մոլոր մայրերին…

«Հուշարձան մայրիկիսը» Շիրազի ամենահայտնի ու ամենաազդեցիկ ժողովածուներից է: Այն տպագրվել է 50 հազար օրինակով ու սպառվել շատ արագ:

«Այս գիրքը վաճառվում էր այն արագությամբ, ինչպես մատնաքաշ հացը պատերազմի սովի տարիներին» – Գուրգեն Մահարի

«Հուշարձան մայրիկիսը» համաշխարհային պոեզիայի երկնակամարում դիրքավորեց Շիրազին՝ որպես մայրական սիրո, մայրական կարոտի ու մոր գովերգու: Այս ժողովածուն ճակատագրական էր թե՛ գրողի, թե՛ շատ մայրերի համար:

Մայրիկիս մեջ ողջ մայրերին ես կզգամ,

Նրանց կերգեմ` երգելով մորն իմ անգին,

Թող ինձ կարդա մայրամոռն էլ անզգամ`

Պաշտե գեթ իր մայրիկին…

Ժողովածուի հրատարակումից հետո, երբ Շիրազը հայրենի Լենինական է գնում, մի տարեց կին մոտենում է նրան, համբուրում ձեռքերն ու ասում, – «Դու իմ աստվածն ես, որովհետև իմ տղեն 5 տարի ինձ ծերանոց էր տարել, քո «Հուշարձան մայրիկիս» գիրքը կարդացել, ինձ եկել տուն է տարել: Ես արդեն երկու ամիս քո ընտանիքի համար մոմ եմ վառում»:

…Եվ հիմա քիչ է, թե աչքերս տամ,

Թե սիրտս հանեմ ու տամ մայրիկիս,

Ախ, մայր երգելուց ինչպես կշտանամ,

Մայրս պատկերն է մայր հայրենիքիս:

Մայրը, սակայն, Շիրազի պոեզիայի միակ առանցքը չէ. մայր հայրենիքն այդ առանցքից դուրս մնալ, իհարկե, չէր կարող: Շիրազը երկու կին է ունեցել՝ Սիլվա Կապուտիկյանը, որից մի որդի ունի՝ Արան, և Շուշանը, որից  7 զավակ ունի:

Շիրազը որոշ բանաստեղծություններում մայր հայրենիքի միավորման փափագն ամփոփում է երեխաների նկատմամբ ունեցած սիրո մեջ ու հույս հայտնում, որ իր երեխաները կորսված հայրենիքը վերադարձնողներն են լինելու:

…Քեզ մեր սարն եմ կտակում, որ դուրս բերես սև ամպից,

Որ տուն բերես շալակած արդարությամբ մեր անբիծ,

Ու կբերես, իմ բալիկ, թեկուզ քո խեղճ թաթիկով

Մեր սարն այս կողմ շուռ կտաս` արդարությանդ ուժն է ծով…

Շիրազի այս բանաստեղծությունը կարծես կտակ լինի: Մահից հետո նրա մարմինն ամփոփվում է Կոմիտասի անվան պանթեոնում, իսկ սիրտը մնում է որդու՝ Արա Շիրազի մոտ՝ հույսով, որ մի օր իր բանաստեղծական կտակի համաձայն այն ամփոփվելու է Բիբլիական ձյուներում՝ վերոգրյալ քառատողի շարունակությամբ.

…Ու երբ բերես, իմ բալիկ, սիրտս էլ շիրմից կհանես,

Կբարձրանաս ու սիրտս ազատն ի վեր կտանես

Ու կթաղես իմ սիրտը ձյուների տակ Մասիսի,

Որ շիրմում էլ՝ դարավոր հուր կարոտից չմրսի…

Շիրազի երազանքն այլևս իրականություն է: 2006-ին Գևորգ Հաջյանը, Ալբերտ Տոնեյանը, Հրաչ Մակարյանն ու Մխիթար Մխիթարյանը բարձրանում են Արարատ ու Բիբլիական ձյուների տակ ամփոփում պոետի սիրտը:

Եվ ինչ կապ ունի, թե աղքատության ու սովի մեջ մեծացած բանաստեղծն ինչ է կտակել իր ութ զավակներին: Նա աշխարհի բոլոր հայ երեխաներին հավիտենական կտակ ու պատգամ է թողել՝ մի գանձ, «որ չի կարող կտակել ուրիշ երկրում ոչ մի հայր».

Քեզ Մասիսն եմ կտակում, որ դու պահես հավիտյան,

Որպես լեզուն մեր հայոց, որպես սյունը քո հոր տան:

 

Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում