Ասք մեր ժամանակի հերոսի մասին․ «Քաջ Նազար»
![Ասք մեր ժամանակի հերոսի մասին․ «Քաջ Նազար»](https://times.am/v3/wp-content/uploads/2023/12/Դեմիրճյան.jpg)
Նմանատիպ
Ազգի նկարագիրը կարելի է տեսնել իր ստեղծագործություններում՝ մասնավորապես ժողովրդական հեքիաթներում, որոնք բացահայտում են ազգի հոգեբանությունը, մտածողության ձևը, վախերն ու ձգտումները։
1923 թվականին Դերենիկ Դեմիրճյանը մշակել է հայտնի ժողովրդական հեքիաթը և գրել է «Քաջ Նազարը»՝ անվանելով հեքիաթ-դրամա։
Պիեսը վախկոտի՝ բախտի կամ հանգամանքների բերմամբ տիրակալ դառնալու հավերժական թեմայի մշակումներից է։
«Բանը մարդուս բախտն է։ Բախտ ունե՞ս՝ քեֆ արա…»։
![](https://times.am/v3/wp-content/uploads/2023/12/48270_b.jpg)
Բեքարյան Արա
Քաջ Նազարը գահի վրա («Քաջ Նազար» հեքիաթի նկարազարդում)
Գրողը պահպանել է ավանդական «հերոսին» բնորոշող հատկանիշներն ու հեգնական կեցվածքը, սակայն ավարտում է պատումը՝ արդարությունը վերահաստատելով և չթողնելով, որ ապաշնորհ ու անարժան «հերոսը» վայելի բախտի բերմամբ ձեռք բերած փառքն ու հարստությունը։
Ժողովուրդը, ապա նաև Դեմիրճյանը տվել են այն միջավայրի պատկերը, որը ծնել ու սնել է հերոսին։
Թեման արդիական է առ այսօր։ Քաջնազարներն իրենց կյանքն իրացնում են ըստ այն միջավայրի սպասելիքների ու պահանջների, որում գտնվում են։ Սոցիալական միաջավայրն ու հերոսը լրացնում են միմյանց։
Ընդամենը երկու ճանճ սպանելով, նա կարծես «ելնում է շալակն աշխարհի», և դրանից հետո նրան կանգնեցնել այլևս հնարավոր չէ։ «- Վա՜հ,- ասում է,- ես էսպես տղամարդ եմ էլել ու մինչև էսօր չեմ իմացե՛լ…»։
Սա է Նազարի իրականությունը, որտեղ ալարկոտ, վախկոտ, բախտախնդիր ու փոքրոգի մարդը հանգամանքների բերումով ստանում է «քաջ», «իշխան», «նորին գերազանցություն» մականունները, և ինքն իրեն սկսում է համոզել, որ իսկապես քաջ է, իշխան է և բոլորից առավել։
![](https://times.am/v3/wp-content/uploads/2023/12/48301_b.jpg)
Բեքարյան Արա Քաջ Նազարը գահի վրա («Քաջ Նազար» հեքիաթի նկարազարդում)
Դեմիրճյանի վերապատումը շատ ավելի առատ է քաղաքական ներիմաստով, քան ժողովրդական հեքիաթը։ Պիեսում ի հայտ են գալիս Նազարի կերպարը կրկնօրինակող պարծենկոտ հերոսներ ու սկսում են գովաբանել նրա չեղած քաջագործությունները։
![](https://times.am/v3/wp-content/uploads/2023/12/45912_b.jpg)
Մարտիրոս Սարյան «Քաջ Նազար» հեքիաթի վերջնանկար (1936)
«Տիրոջ ու ծառայի» մշակույթով ապրող, բոլոր մարդկանց մեջ միայն այդ երկու կարգավիճակները փնտրող տգետ հանրությունը առաջին իսկ պատեհ առիթի դեպքում սկսում է քծնել, Նազարին իրենց վրա «տեր դարձնել»։
«- Հապա ինչպե՞ս է, որ էսպես մարդը հետը ոչ մի ծառա չունի»,- զարմանքով հարցնում են նրան տեսնողները։
Սեփական ես-ի գերագնահտումից հետո Նազարների մոտ ձևավորվում է «փրկչի» սինդրոմ։ Սակայն առաջին իսկ փորձության դեպքում, նրանք ճողոպրում են, թաքնվում հասարակության ետևում՝ զոհաբերելով բոլորին ու ամեն ինչ, բայց ոչ իրենց։
Այսպես իշխանության ու գահի հասնելով՝ Նազարի առաջին լուրջ փորձությունը ի հայտ է գալիս, երբ մի վագր խաթարում է հանրության անդորրը։ Նորաթուխ փրկիչը փախչելու հնար չուներ, և ստիպված էր չկամությամբ կատարել հանրության պարտադրանքը։
![](https://times.am/v3/wp-content/uploads/2023/12/48298_b.jpg)
Բեքարյան Արա
Քաջ Նազարը գահի վրա («Քաջ Նազար» հեքիաթի նկարազարդում)
Սեփական կամքով սեփական գլխին նստեցրած ինքնակոչին ժողովուրդն է տվել այդ իշխանությունը, քանի որ ինքն իր վրա պատասխանատվություն կրել չի ցանկանում։ Ավելի հեշտ է ընտրել «փրկիչ», որպեսզի հեշտությամբ ձերբազատվի բարդ խնդիրներից և դրանց լուծումը հեքիաթային փրկչի վրա բարդի։
Դեմիրճյանը հստակ ցույց է տվել՝ այն ազգը, որի մտածողության մեջ պակասում է ներքին ազնվությունը, և գերիշխում է սեփական անձը կարևորելու փառասիրական ձգտումները, շարունակելու է քաջնազարության սցենարը։
Քաղաքական սատիրայով հագեցած այս ստեղծագործությունը ծաղրում է այս և շատ ուրիշ արատավոր երևույթներ՝ սկսած ինքնագոհ ղեկավարների ինքնահռչակ «հերոսությունից» մինչև տգետ հասարակություն, որը կարող է ոչնչացնել ցանկացած այլակարծություն, քանի որ ենթագիտակցորեն վախենում է «ծառայի» հոգեբանությունից դուրս գալուց և պատասխանատվությունն իր ուսերին վերցնելուց։
Ներկա և ապագա սխալներից խուսափելու համար երբեք ուշ չէ վերընթերցել «Քաջ Նազար»-ը և կատարել հետևություններ։
Այսօր հանճարեղ ստեղծագործության հեղինակ Դերենիկ Դեմիրճյանի մահվան օրն է։ Մահացել է 1956 թվականի դեկտեմբերի 6-ին Երևանում։
Հետևեք մեզ նաև Telegram-ում