Իրանը ԵԱՏՄ անդամ է դառնում․ հերթն Ադրբեջանինն է․ Regnum

Ռուսական Regnum լրատվական գործակալությունը հրապարակել է հոդված, որում հեղինակը՝ կովկասագետ, պատմական գիտությունների թեկնածու Ստանիսլավ Տարասովը, անդրադարձ է կատարել ԵԱՏՄ–ին Իրանի հնարավոր լիիրավ անդամակցությանը և դրա հետևանքով տարածաշրջանում հնարավոր քաղաքական և տնտեսական փոփոխություններին։

Ստորև ներկայացնում ենք հեղինակի հոդվածը․

Իրանի Իսլամական Հանրապետության մեջլիսի խոսնակ Մոհամադ Բաղեր Ղալիբաֆը, վերջերս Մոսկվա կատարած այցից հետո, ասել է, որ շուտով Թեհրանը կսկսի նախապատրաստվել Եվրասիական տնտեսական միությանը (ԵԱՏՄ) որպես մշտական անդամ անդամակցելուն: Նրա խոսքով՝ «Իրանը բանակցություններ է սկսել որպես մշտական անդամ միությանը միանալու շուրջ, իսկ Իրանի համար ԵԱՏՄ մշտական անդամի կարգավիճակ ձեռք բերելու նախապատրաստական աշխատանքները կիրականացվեն երկու շաբաթվա ընթացքում»:

Մաշտաբային առումով այս իրադարձությունը հավակնում է ամենամեծ քաղաքական և տնտեսական իրադարձությունը լինել ոչ միայն տարածաշրջանային մակարդակում: Եթե նախկինում ԵԱՏՄ-ն դիտվում էր որպես նախկին Խորհրդային Միության անդամ պետությունների ինտեգրման նախագիծ, ապա Թեհրանի մասնակցությամբ դաշինքը դուրս է գալիս հետխորհրդային սահմաններից: Սակայն սա միայն դրա մասին չէ: Իրանում կային և դեռևս կան քաղաքական ուժեր, որոնք դեմ են, որպես լիիրավ անդամ, ԵԱՏՄ-ին Իրանի անդամակցությանը՝ դրանում տեսնելով Ռուսաստանի տնտեսական, քաղաքական և այլ ազդեցության ուժեղացումը: Նրանք առաջ են քաշել հին «պատմական նեղացվածությունը»՝ Պետրոս Մեծի «պարսկական արշավանքներից» մինչև 19-րդ դարի սկզբին Ռուսաստանի կայսրության հետ կնքված պայմանագրերը, որոնցով Անդրկովկասի խանությունները անցնում էին դրա կազմ, մատնանշել են Մոսկվայի և Թեհրանի միջև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին և դրանից հետո առկա «սպեցիֆիկ» հարաբերությունները: Նրանց քաղաքականությունը հիմնված էր հետևյալ բանաձևի վրա. «Ռուսաստանից առավելագույնը վերցնել, Ռուսաստանին տալ հնարավոր նվազագույնը, չթշնամանալ նրա հետ, սակայն թույլ չտալ, որ Իրանի վրա թեկուզ նվազագույն ազդեցություն ունենա»: Սակայն այժմ Թեհրանը որոշել է փոխել նախկին մոտեցումը:

Դա շատ պատճառներ ունի: Ընդգծենք ամենակարևորներից մի քանիսը միայն: Ըստ ամենայնի, Իրանում փոքրանում է այն քաղաքական ուժերի ներուժը, որոնք ակնկալում էին, որ Արևմուտքի, մասնավորապես Միացյալ Նահանգների հետ համագործակցության վերսկսումը երկիրը կվերադարձնի ամենամեծ տարածաշրջանային տերության կարգավիճակին: Կարծես թե Թեհրանը դադարել է հավատալ, որ ԱՄՆ–ի նախագահ Ջո Բայդենի վարչակազմը, առանց որևէ նախապայմանի, կհրաժարվի պատժամիջոցների ռեժիմից և կվերադառնա միջուկային համաձայնագրին: Ավելին, երկրի իշխող էլիտան այն կարծիքին է, որ Մոսկվան, իրենց թիկունքում, որևէ համաձայնության չի գա ԱՄՆ–ի հետ, և առաջնահերթությունների ընտրության տեսանկյունից իրավիճակը կփոխվի ոչ միայն համաշխարհային, այլև տարածաշրջանային քաղաքականությունում։

Իրատեսորեն Իրանն արդեն ԵԱՏՄ լիիրավ անդամի դեր է կատարում՝ գործընկերությունը ռազմավարական դաշնակցության մակարդակի վերափոխելով, և այս միության սահմանները սկսում են անցնել Պարսից ծոցով, ինչը լրջորեն փոխում է իրավիճակն ամբողջ Մերձավոր Արևելքում: Եթե ավելի հստակ խոսենք, սահմանելով առաջիկա խնդիրներ, որոնք կարող են համեմատաբար արագ լուծվել, ապա խոսքը կարող է վերաբերել Անդրկովկասում հաղորդակցական միջանցքների ապաշրջափակմանն Իրանի մասնակցությանը, ինչը հնարավոր դարձավ արդեն Ղարաբաղյան պատերազմի ավարտից հետո: Հենց Իրանն ինքնին կարող է ամբողջությամբ ապաշրջափակվել, նոր գործընկերային հարաբերություններ հաստատել Կովկասի երկրների հետ, որոնցից մեկը՝ Հայաստանը, արդեն իսկ ԵԱՏՄ անդամ է: Ի դեպ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն ասել է, որ «Նախիջևանով երկաթուղային հաղորդակցություն կլինի Ռուսաստանի և Իրանի միջև, ինչպես նաև երկաթուղային հաղորդակցություն կլինի Իրանի և Հայաստանի, Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև»:

Ավելի վաղ, Տաջիկստանում, Իրանն արդեն իսկ ապացուցել է իր հուսալի ներդրող լինելը, որտեղ մի քանի խոշոր նախագծեր է իրականացրել` «Սանգտուդա–2» հիդրոէլեկտրակայանի կառուցումը, ինչպես նաև Դուշանբեն Խուջանդ քաղաքի հետ կապող Անզոբ թունելի կառուցումը: Իսկ Ադրբեջանում իրանցիները համագործակցությում են են սահմանային Արաքս գետի վրա Օրդուբադի և Մարազադի հիդրոէլեկտրակայանների կառուցման և շահագործման ոլորտում: Ավելին, մեծ հաշվով, Ղարաբաղյան պատերազմից հետո Ադրբեջանի ԵԱՏՄ անդամակցության համար խոչընդոտներ չկան: Առհասարակ, նորմալ չէր լինի, եթե ԵԱՏՄ ձևաչափով ինտենսիվ երկխոսության ֆոնին Բաքուն դուրս գար գործընթացից: Այս ուղղությամբ հստակ քայլերն են պետք:

Այսպիսով, Իրանի կողմից ԵԱՏՄ լիիրավ անդամի կարգավիճակի ձեռքբերումը հիմնովին փոխում է իրավիճակը ոչ միայն Կովկասում, այլև ամբողջությամբ Մերձավոր Արևելքում: Միևնույն ժամանակ, տնտեսական ինտեգրման գործընթացները կարող են անդրադառնալ տարածաշրջանի անվտանգային խնդիրների վրա, և այս իրադարձության նշանակությունը գերագնահատելը դժվար է: Բացի այդ, Իրանի տնտեսությունն աշխարհում տասնհինգերորդն է ազգային արտադրության ցուցանիշով և ամենամեծը Արևմտյան Ասիայի պետությունների և ՕՊԵԿ-ի շարքում: Իրանը, Սաուդյան Արաբիայից հետո, նավթի երկրորդ ամենամեծ պաշարներն ունի (18 միլիարդ տոննա) և զբաղեցնում է նավթամթերքների համաշխարհային առևտրի շուկայի 5,5 տոկոսը: Սա շատ բանի մասին է խոսում:

Իրանը դադարում է ռազմավարական առումով միայնակ լինելուց, նա ձգտում է իր օգտին փոխել ուժերի հավասարակշռությունը՝ ռազմավարական գործընկերության մեջ մտնելով Ռուսաստանի և նրա` ԵԱՏՄ անդամ գործընկերների հետ: